Als leren en spelen uit elkaar groeien: 'Het enige spelen is het jaarlijkse uitje naar Walibi'

20 januari 2018

Inge Spaander werkt op een middelbare school in Nieuwerkerk aan de IJssel. Ze is nog aan het wennen als ze bedenkt dat ze het beste aan de leerlingen kan vragen hoe het gaat. De feedback is anders dan ze verwacht, en zet haar aan het denken over een aanname. 'Nu begrijp ik wat me nog meer stoorde: de strikte scheiding tussen spelen en leren; eerst leren en dan spelen. Die scheiding lijkt naarmate een kind ouder wordt steeds duidelijker aanwezig. Het spelen verdwijnt op een gegeven moment zelfs helemaal uit de schoolomgeving'

Het is een van mijn eerste weken op mijn nieuwe werkplek en ik ben nog behoorlijk aan het wennen. Zoekende binnen een nieuw vak en zoekend naar een plekje in een nieuw team. Als een groepje leerlingen wat eerder binnendruppelt grijp ik mijn kans om eens wat uitgebreider te onderzoeken hoe zij de lessen tot nu toe ervaren.  'Hoe vinden jullie de lessen tot nu toe?', is mijn eerste, open vraag. Een van de leerlingen reageert meteen: 'Meestal wel leuk, maar vorige les niet zo.'

Een geslaagde les?

Ik schrik een beetje van zijn antwoord en van binnen beginnen de radartjes te draaien. De vorige les niet zo leuk? Er waren geen incidenten en iedereen had lekker zitten werken. Sterker nog, ik vond het zelf nogal een geslaagde les: het geleerde van de lessen daarvoor kwam samen in een opdracht waar leerlingen in groepjes of alleen aan konden werken en waar behoorlijk wat ruimte was voor creativiteit. De apparatuur had ons niet in de steek gelaten en de leerlingen hadden de opdracht succesvol weten te afronden.

Ik sus de radartjes nog even. 'Wat vond je minder leuk aan die les?' 'Nou, u heeft eigenlijk niets uitgelegd. We leerden niets nieuws.' Ik snap meteen wat ik niet goed genoeg gedaan heb in die les: de les eindigde rommelig en de afsluiting was in de verdrukking gekomen. We hebben niet teruggeblikt op de les en de verbinding die ik aan het begin van de les met voorgaande lessen had gelegd was blijkbaar niet genoeg. We praten nog even verder. Ik laat de leerlingen terughalen wat ze in de les gedaan hebben en wat er anders was dan de lessen er voor. Het kwartje valt: ‘Nu moesten we alles zelf doen, bepalen welke methodes we gebruikten en we mochten zelf het onderwerp kiezen.’

Tevreden knikken we even naar elkaar en dan zegt een van de leerlingen: ‘Maar het leek zo gemakkelijk, net spelen.’ Zijn uitspraak vervliegt in de bel en de klas vult zich met de rest van de leerlingen. We gaan aan de slag, maar ik gebruik de opstart om nog even terug te kijken naar de vorige les. Ze moeten natuurlijk wel weten dat ze iets geleerd hebben, denk ik. In mijn hoofd teken ik een smiley naast die gedachte.

Spelen is geen leren

Als de leerlingen het lokaal verlaten galmt de uitspraak van de leerling nog even na. Een tweede gesprekje dat ik vlak voor de zomer voerde komt boven drijven. De dochter van vrienden zat naast me en ik vroeg haar of ze al zin had in de zomervakantie. ‘Nee, niet zo nog, we mogen bijna iedere dag buiten in de badjes spelen of tekenen en knutselen.' Dat klonk fijn, badjes op een schoolplein! 'Wat een leuke school, zeg!' 'Nou, we hebben het verdiend, zegt de juf, we hebben alles geleerd van dit jaar. Dus kunnen we lekker spelen.'

Op het moment dat ze het zei die dag in de zomer vond ik de uitspraak van de juf vooral wringen vanwege het ‘we zijn uitgeleerd voor dit jaar’, maar nu begrijp ik ineens wat me nog meer stoorde. De strikte scheiding tussen spelen en leren: eerst leren en dan spelen. Die scheiding lijkt naarmate een kind ouder wordt steeds duidelijker aanwezig in hun leeromgeving. Het spelen verdwijnt op een gegeven moment zelfs helemaal uit de schoolomgeving: het enige spelen is dan nog het jaarlijkse uitje naar Walibi. Spelen is geen leren. Tenzij het spelend leren is, natuurlijk, dan speel je met een doel.

Als ik kijk naar mijn eigen leven, dan speel ik heel wat af: Ik lees, ik ga naar concerten, musea, voer onder het genot van een wijntje ellenlange gesprekken met vrienden en onbekenden. En het is allemaal voor de leuk, voor mijn plezier. Zelfs mijn werk voelt meestal aan als spel. En ik leer me zonder dat te plannen helemaal rot: zie nieuwe dingen, leidt uit de hand lopende discussies in goede banen, ontwikkel nieuwe didactische vaardigheden en stuur mezelf bij. Nee, het is niet altijd leuk, soms stoot ik mijn neus en maak ik een fout, meestal worden dat ervaringen waar je weken of maanden later lachend aan terug denkt.

Ik zou leerlingen graag mee geven dat leren spelen is en spelen leren is. Dat het hele leven spelen en leren is. Als dat lukt hoeft die leuke juf die badjes met water vult op het schoolplein het spelen ook niet meer te verkopen als een beloning voor als de lesboeken uit zijn.

Inge Spaander is onderwijsdenker, verhalenverteller en docent media & entertainment op het Thorbecke Voortgezet Onderwijs.