Ademhalen bij Freek de Jonge: ‘Aandacht is adem voor de geest’

11 december 2015

Onderweg naar de lezing van Freek de Jonge vertelt docent Inge Spaander haar medereiziger een verhaal over hoe haar tekenlerares haar alle zin in tekenen ontnam door haar manier van kritiek geven. Nog geen half uur later vertelt Freek een soortgelijk verhaal over zijn tekenleraar. ‘Deze docent ontnam mij het plezier in leren en dingen doen omdat je ze leuk vindt.’ Freeks betoog over discipline, concentratie en vertrouwen was dan ook een stevig hart onder haar riem.

Als ik mijn jas een paar minuten te laat in de garderobe ophang, vang ik een glimp op van Freek de Jonge, die te horen krijgt dat hij ‘op’ moet. Hij staat in de deuropening: net pak, tablet in z’n hand. Hij haalt even diep adem. Hij zal ons ruim een uur geboeid houden. Er wordt zo nu en dan gelachen, maar we zijn voornamelijk stil. Aandacht. Adem voor de geest.

Terwijl Luc Stevens de lezing inleidt, zijg ik happend naar adem neer in een stoel. Net op tijd. De laatste meters naar de zaal heb ik rennend afgelegd met een medebezoekster. Ik vertel haar over de docent tekenen op de middelbare school die tekeningen altijd klassikaal beoordeelde. Ze legde ze op een rij: van uitmuntend naar dramatisch. Ik kreeg meestal geen echte beoordeling, te dramatisch. Na drie keer zo’n beoordeling te hebben meegemaakt, vroeg ik meer talentvolle leerlingen of mijn vader het werk af te maken. Zo kwam ik net aan tot een voldoende, want het beginnetje dat ik zelf gemaakt had was nooit meer echt te herstellen. Dat ik niet goed kon tekenen, dat wist ik wel. Tot dan toe had ik er echter plezier in gehad om me er in te bekwamen. Maar deze docent ontnam mij het plezier in leren en dingen doen omdat je ze leuk vindt. Ik werd bang voor kritiek. Het was het begin van mijn schoolcarrière als ontduikster. Ik deed weinig, net genoeg, of had een goede smoes en had het geluk behept te zijn met voldoende intelligentie om de examens gewoon te halen. Alleen de dingen die ik echt goed kon gaf ik energie. Geen discipline, en daar baalde ik behoorlijk van.

Ieder-een
Terwijl ik langzaam op adem kom, neemt Freek de Jonge me mee in zijn waterval van woorden. Mooie woorden, anekdotes en gedichten, maar allemaal in dienst van zijn boodschap. Om als mens goed in het leven te staan moet je drie dingen ontwikkelen: vertrouwen, discipline en concentratie. Bij deze elementen staat continu een gegeven centraal: ik=de ander=ik (zie foto, gemaakt door @Bildungacademie). De een kan de ander worden, de ander de een, want: ieder-een. In de verschillende levenssferen waarin je leeft (privé, privaat, publiek en politiek) speelt dit altijd een rol. Jouw verlangens die zijn van de ander. Jij bent net zo uniek als de ander, maar niet unieker. Een mooi besef, dat we wellicht allemaal wel weten, maar niet altijd voelen. In een discussie of een ruzie, bijvoorbeeld, maak ik mijzelf graag tot middelpunt, belangrijker dan de ander.

Freek illustreert zijn verhaal aan de hand van foto’s en verhalen uit zijn eigen leven. Hij gebruikt een anekdote bijna gelijk aan het verhaal dat ik eerder op de avond aan mijn mederenner deed. Een docent die door zijn manier van kritiek geven hem het plezier in leren ontnam. Het onderwijs was hem tien jaar kwijt. Ik denk terug aan mijn docent tekenen. En bedenk me dat ik me, net als Freek de Jonge, ook docenten kan herinneren die een heel andere rol in het ontwikkelen van vertrouwen en disciplinering speelden. Die me lieten zien dat fouten maken mag, die me vertelden waar ik goed in was, die me leerden inzien dat de wereld niet altijd eerlijk is en kan zijn. Ze hielpen me te verhouden tot de wereld, richting te kiezen en hiervoor te gaan.

We lopen de fases door. Vertrouwen is voor het publiek een bekend begrip, het nieuwste nummer van het magazine van hetkind is er aan gewijd. Maar bij het woord disciplinering wordt het even muisstil. Angst om niets. ‘Disciplinering is het betreden van de wereld.’

De laatste fase: concentratie. Volgens Freek de Jonge in zijn interview in het nieuwste magazine van hetkind ‘ de beloning voor vertrouwen en disciplinering, het vermogen om zelfstandig je problemen aan te gaan.’ Of, zoals hij gisteravond zei: ‘ …de keuze tot een vrije wil, leegte grenst aan vervulling waar niets aan alles grenst, je durft te denken zonder last te hebben van belemmeringen en conventies en je eigen keuzes te maken.’

Wensbeeld
Freek De Jonge schetst een wensbeeld over hoe wij ons als mens zouden kunnen ontwikkelen. Hij laat zien welke rol het gezin en de samenleving zouden moeten innemen om daarin te steunen en benoemt de uitdaging waar we op dit moment voor staan:

‘Geest is de energie die vrijkomt bij een botsing tussen ratio en intuïtie. De geest staat onder druk in een tijd waarin alles wat ons probeert te beïnvloeden een commercieel belang heeft.’ Welke rol kan onderwijs daarin spelen? ‘ In onderwijs kan kennis het probleem niet zijn.’ Het onderwijs zou vertrouwen, disciplinering en concentratie moeten helpen creëren. Misschien niet direct een oefenplaats, zoals Biesta dat benoemt, maar wel een plek die bijdraagt aan Biesta’s volwassenheid, ofwel discipline en concentratie.

Met Freek de Jonge kwam het allemaal goed. Hij zegt daarover dat het deels aan toeval is te wijten was. Maar hij zegt ook: ‘ Die docent ontnam mij het plezier in leren, maar niet in tekenen. Dat ik toch met tekenen stopte, was een bewuste keuze voor het vak dat ik nu uitoefen’. Voor het maken van een bewuste keuze is discipline en concentratie nodig.

Met mij kwam het ook goed. Mijn discipline en concentratie heb ik gevonden in mijn vak als docent. Ik durf autonoom te handelen en mezelf te zijn. Houd het doel, de leerling, voor ogen.

Ik lig nog lang wakker na de lezing. Het verhaal van Freek de Jonge was een wervelwind aan kennis en inzichten, opgeworpen vragen en voorzichtige antwoorden. Op geen enkele manier heb ik in dit stuk alles willen en kunnen aanstippen. Omdat het te veel is, maar ook omdat ik nog aan het herkauwen ben. Bezinning. Aandacht. Ik draai en woel onder mijn deken. Ik zucht nog eens diep. Adem voor de geest.
--
Inge luisterde naar Freek de Jonge en zijn sleutelbegrippen vertrouwen, discipline en concentratie en moest denken aan haar eigen schoolcarrière. Welke associaties heb jij als lezer bij deze begrippen? Wie of welke ervaringen hebben daaraan bijgedragen? Stuur een reactie naar [email protected].

Inge Spaander is onderwijsdenker, verhalenverteller en docent media & entertainment op het Thorbecke Voortgezet Onderwijs.

Niet toevallig staat in het derde magazine van hetkind, ook het thema vertrouwen centraal. Vanaf 7 december is-ie verkrijgbaar, maar nu al te bestellen per 5 exemplaren (of een veelvoud). Freek de Jonge zegt over vertrouwen in het magazine: 'Vertrouwen heeft een brede basis nodig, waaraan je moet je werken, altijd. Wil je de waarde ervan overbrengen als leraar, dan zul je het zelf in de praktijk moeten brengen. Dan zul je jezelf moeten kennen. Je zult een eerlijk zelfvertrouwen moeten uitstralen en vertrouwen moeten geven.'
--> Lees hier meer over het magazine en hoe je het kan bestellen.