Discussiestuk: 'Opbrengstgericht werken? Natuurlijk, maar ga je dan meten of echt kijken…

17 december 2013

Meten is weten. Dat is de gedachte naar voorbeeld van laboratoriumonderzoek. ‘In het onderwijs denkt men in toenemende mate de kwaliteit op die manier te kunnen vaststellen,’ schrijft dr. Martijn van Schaik, o.a. als lector onderwijskunde verbonden aan het NCOI. Met Chiel van der Veen (promovendus en docent aan de VU) komt hij tot onderstaand discussiestuk. ‘Om – als Vygotskianen – het gesprek over een begrip als opbrengstgericht werken te verdiepen en te verbreden.' Commentaar en toevoegingen zijn meer dan welkom. 'Ga je meten of echt kijken?'

Recent heeft het geloof in het kunnen meten van onderwijskwaliteit vorm gekregen in het zogeheten ‘opbrengstgericht werken’. De veronderstelling die hier achter zit is dat wanneer leerkrachten vooraf helder hebben welk niveau leerlingen moeten halen (referentieniveaus), dit helpt om systematisch aan opbrengsten te werken. Naderhand kan worden gemeten of het gewenste niveau is behaald. Zo niet? Dan worden scholen onderworpen aan kwaliteits-verbetertrajecten. Dat klinkt logisch en vanzelfsprekend, maar roept ons inziens ten minste drie vragen op.

• Over welke opbrengsten hebben we het? Wat willen we meten?  


• Als we weten wat we willen meten, hoe kunnen we dat dan meten?  


• Wie of wat worden er op afgerekend wanneer de beoogde opbrengsten al dan niet gehaald worden? Wat zeggen de metingen eigenlijk?  

Natuurlijk moeten we in het onderwijs gericht zijn op opbrengsten, maar het gevaar is dat we door het blinde vertrouwen in toetsen en meetbare resultaten de rol van de leerkracht als professional marginaliseren. Juist leerkrachten kunnen in de klas echt zicht krijgen op de leer‐ en ontwikkelingsprocessen die leerlingen doormaken.

Stel dat we leeropbrengsten kunnen formuleren en willen meten, met ook oog voor de achterliggende processen en bredere doelen, dan nog zijn er een aantal discussiepunten voor de koppeling van die opbrengsten aan de onderwijskwaliteit.

Hieronder geven wij een zestal stellingen om de discussie aan te zwengelen.

Stelling 1: Leerwinst is niet gelijk aan onderwijsopbrengst
Stelling 2: Leerwinst, als onderdeel van opbrengsten, is niet te vangen in de formule LW=Kt1-Kt0
Stelling 3: Onderwijsopbrengsten zijn niet altijd kwantificeerbaar.
Stelling 4: Wees eerlijk: we weten nauwelijks wat we meten
Stelling 5: Opbrengsten zijn niet eenzijdig afhankelijk van of leerling of leraar
Stelling 6: Onderwijskwaliteit omvat meer dan alleen leeropbrengsten

In onderstaande bijdrage hebben we een en ander uitgewerkt. Daarbij is gebruikt gemaakt van andere media en hyperlinks.  We zien het stuk nadrukkelijk als een discussiestuk dat telkens aanpassing behoeft. Commentaar en toevoegingen zijn welkom.

Verder is er een pdf, met daarin wat media publiek toegankelijk via deze link:

Stuur eventuele reacties naar:

[email protected]

[email protected]

Dr. Martijn van Schaik is zelfstandig onderwijsonderzoeker , lector Onderwijskunde bij NCOI en lerarenopleider aan de Hogeschool van Amsterdam, domein Onderwijs & Opvoeding bij de opleiding Mens & Technologie

Chiel van der Veen  is promovendus en docent aan de afdeling Onderwijswetenschappen en Theoretische Pedagogiek,  Vrije Universiteit Amsterdam

Meer lezen 

Biesta, G. (2012). Goed onderwijs en een cultuur van meten . Den Haag: Boom Lemma uitgevers.

Klarus, R., Wardekker, W. (2011). Pedagogiek en onderwijs. In: Klarus, R. & Wardekker, W. (red), Wat is goed onderwijs. Bijdragen uit de pedagogiek. (pp. 9-14). Den Haag: Boom Lemma uitgevers.

Sternberg, R. J. (2003). Wisdom, Intelligence, And Creativity Synthesized.  Cambridge University Press.

van der Veen, C. & Poland, M. (2012). Dynamic Assessment of Narrative Competence. In B. van Oers (red.), Developmental Education for Young Children: Concept, Practice and Implementation  (pp. 105‐119). Dordrecht: Springer.

Volman, M. (2011, June 17). Kennis van betekenis. Betrokkenheid als kwaliteit van leerprocessen en leerresulaten.  Universiteit van Amsterdam.