Weer een sterfgeval op school: ’Moeten wij ze écht alweer gaan vertellen dat iemand dood is gegaan van wie zij houden?’

16 juli 2015

De Eekhoorns is een groep 6, 7, 8 op Jenaplanschool Elckerlyc, bestaande uit zesentwintig kinderen. Zij verloren afgelopen schooljaar plotseling niet alleen hun leerkracht, maar ook de stagiair. Hoe verwerkten de kinderen met hun leerkracht dit grote verlies? Een ontroerend verslag uit de eerste hand van juf Simone Sweep.

Het is februari, mijn directeur belt. Ik heb al een vermoeden waar dit over gaat. Een week geleden hebben we te horen gekregen dat een collega van de stichting plotseling is overleden. De betreffende school is in rep en roer. Per direct zoeken ze een in alle opzichten beschikbare leerkracht.
Twee dagen later zit ik rond de tafel met de directrice en een bovenbouwleerkracht. Het is een prettig en geheel vrijblijvend gesprek. We spreken over het overlijden, het welbevinden van de kinderen en wat er tot nu toe is gebeurd. Ze kijken elkaar aan en knikken. Ik krijg een rondleiding door de school. De directrice stelt me de vraag of ik de uitdaging aan wil gaan. Hoe gek dat in deze situatie ook klinkt, het voelt goed, al vanaf het moment dat ik de school binnenstapte. Ik ga de uitdaging aan, op voorwaarde dat ik goed word begeleid.

Vanaf nu gaat het in een stroomversnelling. Ik neem afscheid van een school waar ik met heel veel liefde en plezier heb gewerkt. Ik draai twee dagen mee met een bovenbouwleerkracht om kennis te maken met het Jenaplanonderwijs. Ook maak ik de afscheidsviering voor de leerkracht mee, die een diepe indruk maakt. Ik word meegezogen in het rouwproces, terwijl ik hem niet eens heb gekend. Ik zit er opeens middenin. Ik zie de ogen van een aantal kinderen en ouders contact maken met die van mij. Nadat alle kinderen zijn vertrokken en ik met het team aan de koffietafel zit, krijg ik het benauwd. De viering roept zoveel in mij op: kan ik dit wel? Heb ik wel de goede keus gemaakt? Hebben de kinderen en de ouders vertrouwen in mij? Kan ik al die verwachtingen waarmaken? Ik word getroost en tegelijkertijd gerustgesteld door het team. Zij spreken hun vertrouwen uit en vinden het dapper dat ik deze uitdaging aan wil gaan.

(On)rust
De groep wordt opgevangen door de intern begeleidster en een leerkracht die de BAPO’s van de bovenbouw opvangt. Samen met de kinderen wordt het motto ‘Samen staan we sterk’ bedacht. De kinderen spreken hun prioriteit uit:

1. Zoveel mogelijk doorgaan zoals het was (het normale programma oppakken).
2. Soms in de kring praten over de leerkracht of iets voor hem maken.
3. Dingen doen met vrienden en vriendinnen.
4. Elkaar blijven steunen en troosten.

De eerste twee dagen word ik ingewerkt door de intern begeleidster. De kinderen en ik kunnen aan elkaar wennen en hierdoor is het voor mij iets minder spannend. Als een spons neem ik de werkwijze van de Eekhoorns in me op. Vanaf dag drie ben ik hun nieuwe juf. De kinderen krijgen van mij een groeibriljantje: ‘Een groeibriljantje voor jou. Een diamant is het sterkste materiaal in de natuur. Ik hoop dat we samen naar elkaar toe kunnen groeien en er, ondanks het gemis waar altijd ruimte voor zal zijn, iets schitterends van kunnen maken.’ We maken kennis, investeren in onze relatie, pakken het normale programma op en spreken soms in de kring over de leerkracht. Dit blijven vaak korte gesprekken. Diepgang blijft uit. Ik ben hierin zoekende.

Zeven weken later lijkt het erop dat de rust en structuur terug is bij de Eekhoorns. Om 14.15 uur loop ik naar de centrale plek van de school waar we normaal gesproken pauze houden. Alle leerkrachten hebben zich verzameld in de kamer van de directrice. Ik voel dat er iets aan de hand is. Een doodse stilte. Opnieuw krijgen we hartverscheurend nieuws: onze stagiair is ook plotseling overleden. Vol ongeloof kijken we elkaar aan en ik voel de paniek lichtelijk opkomen. Verschrikkelijk! Op zo’n jonge leeftijd mag het leven je niet ontnomen worden. Mijn gedachten maken enorme sprongen: Hoe komen de kinderen morgen binnen? Moeten wij ze écht alweer gaan vertellen dat iemand dood is gegaan waar zij van houden? Dit is teveel voor wat zij aan kunnen. En kan ik dit wel? Kan ik het verdriet van de kinderen wel opvangen?

De knoop in mijn maag groeit naarmate ik dichter bij school kom. Ik sta met mijn collega’s te praten, terwijl ik spuugmisselijk word van de spanning. Ik maak me enorme zorgen over de kinderen en of ik dit wel kan. Ook voor ons geldt het motto: ‘Samen staan we sterk’. Met mijn bovenbouwcollega’s, intern begeleidster en directrice vangen we de kinderen op. Mijn collega’s leiden het gesprek. Ontzettend dapper! Het enige wat ik op dit moment kan doen is de kinderen vasthouden en troosten. Het is een triest maar tegelijkertijd ontzettend mooi moment. Daar zitten we dan met tachtig kinderen, die meteen begrijpen dat het belangrijk is om naar elkaar te luisteren en een arm om elkaars schouder leggen waar nodig. Kippenvel. Het gaat vanzelf, alsof het normaal is om in een korte tijd weer afscheid te nemen van iemand. Dat zou eigenlijk niet normaal moeten zijn… We trekken ons terug in de stamgroep. Ik samen met de directrice. Kort praten we in de kring en vragen naar de behoeften van de kinderen. Liever niet praten, maar iets maken voor de stagiair en buitenspelen om even afstand te kunnen nemen. En dat doen we.

“Tranen worden gedroogd, niet voor altijd, maar altijd weer.” – Manu Keirse

Opnieuw is het prioriteit om de rust terug te brengen en het dagelijkse ritme op te pakken. De kinderen schreeuwen hier om. Er volgen dagen die perfect verlopen, maar ook dagen waarop er veel onrust heerst. Ouders delen hun zorg: kinderen slapen slecht, krijgen huilbuien in bed of durven niet meer in het eigen bed te slapen. Kinderen kunnen zich slecht tot niet concentreren, hebben een kort lontje, gaan er te ingetogen mee om, krijgen een piepstem, gaan duimen of katten, krijgen pijntjes zoals hoofdpijn of buikpijn. Sommige kinderen denken dat een hartstilstand besmettelijk is. Er volgt een ouderavond voor zowel ouders als het team met rouwtherapeute Annet Weijers. Annet vertelt hoe een rouwproces bij kinderen verloopt. Voor velen is het een opluchting dat het hierboven beschreven gedrag gedrag is waar wij ons niet zo snel zorgen over hoeven te maken. Dit hoort bij rouwen. Het is een kwestie van tijd, waarbij de kinderen het vertrouwen in het lichaam en dat van een ander weer terug krijgen. De een sneller dan de ander. Annet Weijers: ‘Wij volwassenen proberen kinderen meestal te behoeden voor pijn en verdriet in het leven. Dit kunnen we niet: pijn en verdriet hoort bij het leven. Wat we wel kunnen doen is kinderen helpen om het verdriet een plekje te geven in hun leven.’ Pas als kinderen niet meer tot spelen komen, is het belangrijk om actie te ondernemen.

Geen praters
Ik probeer met de kinderen het gesprek aan te gaan over het verlies van de leerkrachten. Ik merk dat het me niet lukt om tot een goed gesprek te komen. Ik probeer ze aan het praten te krijgen, door mezelf kwetsbaar op te stellen en vanuit mijn eigen ervaringen en gevoelens te praten. Dit levert echter te weinig op. Ik worstel met de aandacht die uit moet gaan naar het rouwproces: het uit de weg gaan en er niet over praten is geen optie. De meeste Eekhoorns zijn geen praters. Ze vinden het lastig om zich uit te drukken in woorden. Ze hebben iets anders nodig om er bij stil te kunnen en durven staan. Annet adviseert om samen met de kinderen een vast moment af te spreken waarop we het erover hebben, wekelijks. Hierbij is het belangrijk dat er een escape is voor kinderen die hier op dat moment geen behoefte aan hebben. Ik zoek naar concrete handvatten om al doende met de kinderen te werken aan het rouwproces. Annet introduceert haar boek ‘Een leven duurt een leven lang’, waarin verschillende ideeën staan om op een leuke manier aan rottige en moeilijke ervaringen in het leven van een kind te werken. Je kunt kiezen wat bij jou en de kinderen past. Ik vraag de kinderen om een leuke, grappige of bijzondere herinnering op te schrijven. Deze verzamelen we rondom een foto. Kinderen maken dromenvangers, zodat ze beter kunnen slapen. Sommigen maken er een voor in de klas, in de hoop dat er niets geks meer gebeurt. Ze maken gelukspoppetjes. Met behulp van associatiekaartjes vraag ik de kinderen om een afbeelding te kiezen die bij hun gevoel past. De associatiekaarten roepen van alles op. De kinderen openen zelf het gesprek, waardoor de drempel om er ook iets over te vertellen voor andere kinderen lager wordt. Er ontstaat een prachtig gesprek! Tevens gebruik ik de kaarten voor stelopdrachten. Sommigen kunnen zich namelijk beter uiten op papier. De nadruk bij deze opdrachten ligt op de inhoud en niet op de vorm. Het mooie van zulke afbeeldingen is dat de kinderen vanzelf associaties leggen met wat hen bezig houdt.

Een voorbeeld van Eva:

Soms...

Soms wil ik weg, weg van de drukte, weg van de pijn.
Soms wil ik weg, want dat zou fijner zijn…
Soms ben ik blij maar is dat van korte duur.
Daar sta ik dan, tegen de muur.
Niemand heeft het door hoe ik me voel.
Ze snappen toch niet, wat ik bedoel.
Soms wil ik HEEL hard huilen, maar hou het toch maar in.
Maar dat is niet altijd, vaak heb ik wel goede zin.
Dan heb ik het gezellig, met mijn vriendin.
Dan hebben wij de grootste lol en vergeet ik het.
Want dat is goed als je je problemen even aan de kant zet.

Een voorbeeld van Marijn:

De alles koffer (Luite koffer)
Er stond eens een koffer voor de deur van Marijn. Maar het was niet een gewone koffer. Het was een koffer met een trap erin en dat was niet zomaar een trap. De trap leidde naar een gang en die gang leidde naar een hele grote hal. Als je de trap afloopt dan kan je wensen wat je wilt, wat er in die hal is en welke mensen. Marijn doet de deur open en kijkt. Er ligt een briefje bij de koffer. Ze loopt naar het briefje en zegt zachtjes wat er op het briefje staat: je kan wensen wat je maar wilt als je de trap afloopt. Marijn loopt de trap af en wenst: ik wens dat ik oma, Luite en al mijn familieleden die dood zijn gegaan weer terug kan zien. Ze loopt de trap af en inderdaad er is een gang. Ze loopt door de gang en wie staan daar met z’n tweeën? Oma en Luite! Ze rent op oma af en knuffelt haar als eerst en dan loopt ze naar Luite en ook hem geeft ze een knuffel. En ze feesten tot middernacht. Dus als er een koffer voor je deur staat met een trap erin, doe je wens en ga naar beneden. Loop door de gang en naar de hal en dan kom je je wens tegen.

Prachtig toch? Gelukkig zijn er steeds meer momenten waarop het gesprek spontaan ontstaat. Een kapotte nietmachine die plotseling weer blijkt te werken, een traktatie van een vlieger met de afbeelding van hun meester en de unanieme beslissing dat de leerkracht ook op de groepsfoto moet. Parels die ik koester!



 

 

 

 

 

Einde schooljaar
Het einde van het schooljaar nadert. Ik vraag de kinderen wat zij nog graag willen doen voor de leerkracht. De kinderen geven aan dat ze hem willen vertellen hoe het met ze gaat. Samen denken we na hoe we hier vorm aan kunnen geven. Mariska stelt voor om wensen op wensballonnen te schrijven en deze met de klas op te laten. Sommigen willen persoonlijk een brief schrijven in de vorm van een dagboek. Tuur stelt voor om de brieven te verbranden, zodat deze in de hemel terecht komen. Dit zijn mooie ideeën, maar hoe kunnen we als klas vertellen hoe het met ons gaat? Marijn heeft een idee: laten we een brief of tekening maken van stoepkrijt, waarbij de meester op een wolkje kan meekijken. De kinderen zijn enthousiast. Een aantal buigen zich over een brief en anderen maken een ontwerp voor een tekening. Een week later zitten we samen in de kring. De kinderen lezen hun brieven op. De groep selecteert geheel in samenspraak welke stukjes in de brief komen. We verdelen de taken en gaan een uur lang zeer betrokken aan de slag, met z’n allen.

Lieve Luite,
Hoe is het met jou? Met ons gaat het goed. Maar we missen je wel hoor! We denken elke dag aan jou. Het is al even geleden, maar het verdriet is er nog steeds. We durven het te uiten in de klas. Hoe is het daar boven? Ben je nog steeds carnaval aan het vieren? Heb je al een nieuwe school opgericht samen met Brain? Werk je nu bij hemel Nima.tv? Wees niet bezorgd, Simone past op ons.

We hopen dat je het fijn hebt in de hemel!

-XXX- de Eekhoorns



 

 

 

 

 

Beleving van ouders
Aan het einde van het schooljaar heb ik ouders gevraagd hoe zij het handelen van de school hebben beleefd tijdens deze periode van groot verdriet. Onderstaande brief ontving ik van Thamal:

Op de dag dat we de verjaardag van de broertjes van Marijn aan het vieren waren, kwam het telefoontje: “Luite, de leraar van Marijn, is overleden. Plotseling, aan een hartaanval.” Het nieuws sloeg in als een bom. Meteen was er grote verslagenheid en verdriet. Marijn zat al vier jaar bij Luite in de klas en was, net als wij, erg gek op hem. Toen we de volgende dag op school kwamen was er in de aula van school een mooie gedenkplek ingericht met kaarsen, bloemen en natuurlijk foto’s van onze geliefde leraar. Ook was er muziek en alle andere leraren, kinderen en ouders waren welkom om samen stil te staan bij het grote verlies. Het was heel bijzonder en warm. Zo ook de uitvaart van Luite, waar zijn Eekhoorns een belangrijke rol vervulden met onder andere muziek. Ik had persoonlijk nog nooit zo een mooie afscheidsbijeenkomst meegemaakt. Na afloop vormden de Eekhoorns een erehaag toen de kist naar buiten gedragen werd. Er werden bellen geblazen, ballonnen opgelaten en het zonnetje scheen. Nu was natuurlijk de grote vraag: “Wie komt er voor de klas bij de Eekhoorns?” Want zoals Marijn op de eerste dag al zei: “Maar mama, Luite is niet te vervangen.” Nee, een nieuwe Luite was er niet. Maar de school heeft heel zorgvuldig gezocht naar iemand die deze klas, met al zijn verdriet en ontreddering op kon vangen en verder door het schooljaar kon begeleiden. En die persoon werd ook gevonden: Simone! Simone heeft dit met heel veel inzet, liefde en zorg gedaan. Binnen hele korte tijd heeft ze een enorme band gecreëerd met de Eekhoorns. Door alle aandacht die er door haar maar ook door de rest van de school is besteed aan de verwerking, zijn de Eekhoorns de rest van het schooljaar doorgekomen. Ondanks deze zeer verdrietige gebeurtenis is de warmte en saamhorigheid op de Elckerlyc nu groter dan ooit. Chapeau en respect voor jullie!

Liefs Thamal

Na de ouderavond van Annet Weijers ben ik tot de conclusie gekomen dat de meeste Eekhoorns het gezien de omstandigheden goed maken. Ik ben een jaar afgestudeerd. Het is een heftige, maar tegelijkertijd een mooie start van mijn onderwijsloopbaan. Ik bewonder de veerkracht van kinderen enorm. Ik ben ontzettend trots op hen! Dit is een levensles die ze altijd bij zich zullen dragen. De levensles die ik heb geleerd, was mij in mijn onderbewustzijn al bekend voordat ik deze uitdaging aan ging, al heb ik hem nu bevestigd gekregen. De dag dat ik startte als juf van de Eekhoorns gaf ik hen allemaal een groeibriljantje met de tekst: ‘Een groeibriljantje voor jou. Een diamant is het sterkste materiaal in de natuur. Ik hoop dat we samen naar elkaar toe kunnen groeien en er, ondanks het gemis waar altijd ruimte voor zal zijn, iets schitterends van kunnen maken.’ En dat hebben we gedaan, doordat ik heb vertrouwd op de veerkracht van de kinderen en die van mezelf als leerkracht. Samen stonden we sterk, zijn we gegroeid en hebben we van iets ongelofelijk verdrietigs een schitterende herinnering gemaakt.

Simone Sweep