Over denken en doen: 'Resultaten komen pas als kinderen vertrouwen ervaren'

15 augustus 2015

Leerresultaten komen pas als leerlingen dat willen. Effectieve leraren doen er dus alles aan om er bij hun leerlingen de goede moed in te houden. Zij laten met hun hoge verwachtingen vertrouwen in de ontwikkeling van hun leerlingen blijken. Dit betoogt Luc Stevens in een eerdere publicatie 'Over denken en doen'. Machiel Karels van www.wij-leren.nl bewerkte zijn werk in een artikelenserie. 'Resultaten komen pas als kinderen vertrouwen ervaren'.

De leerling als beoordelaar van zijn situatie

Leerlingen denken na. Zij schatten, beoordelen, waarderen en beslissen en zijn in zekere zin net zo wijs als hun leraar. In ieder geval kennen zij hun leraren als de beste. Zoals we al konden opmaken uit de bespreking van de paradoxen in ons onderwijs wordt leerlingen tekort gedaan door hen in de eerste plaats te zien als producenten van resultaten.

Resultaten komen pas als leerlingen dat willen, als zij bereid zijn en zich in staat voelen tot een eigen actief aandeel in hun ontwikkeling in school. Als zij op grond van hun ervaringen vaststellen dat de resultaten die de leraar van hen verwacht voor hen niet haalbaar zijn, trekken zij zich terug, dit wil zeggen doen niet meer mee of zoeken iets anders te doen. In de redelijk strak gestructureerde onderwijssituatie, waaraan leerlingen zich ogenschijnlijk gemakkelijk kunnen aanpassen, kan leraren dit lange tijd ontgaan.

Het kan instructief zijn in dit verband leerlingen eens vanuit hun eigen interne werkmodel te bezien (hoe kijken zij er tegen aan) en ons af te vragen hoe leraren dit mee bepalen. Nieuw is deze vraag niet, in de voorafgaande artikelen is er inmiddels het nodige over leerlingen, hun ontwikkeling en denken en doen gezegd. We bepalen ons daarom tot twee hoofdzaken: het belang van hoge verwachtingen van de leraar van de leerling en het belang van productieve oorzakelijke toeschrijvingen door de leerling.

Heb hoge verwachtingen van je leerlingen

Het aspect verwachtingen kwam al aan de orde toen we in het vorige artikel de invloed van verwachtingen van leraren op het gedrag van leerlingen verkenden. We stelden vast dat leerlingen verwachtingen van leraren overnemen en dat de aldus afgeleide verwachtingen van leerlingen een rol spelen in taakhouding en resultaat.

Het is in dit verband interessant te weten dat onderzoek naar effectiviteit van scholen wijst op het belang van hoge verwachtingen van leraren naar leerlingen toe. Deze bevinding blijkt niet zo gemakkelijk uit te leggen. Leraren waarschuwen dat je van leerlingen niet tè hoge verwachtingen moet hebben, dat kan misleidend werken.

Zij willen zeggen, dat niet alle leerlingen aan je (hoge) verwachtingen zullen kunnen voldoen. Dat klopt als we de schoolse (kwantitatieve) definitie van verwachtingen overnemen en wat ook klopt is dat je leerlingen niet moet overvragen.

Wat het effectiviteitonderzoek echter wil zeggen is niet meer dan dat effectieve leraren er bij hun leerlingen de goede moed inhouden. Natuurlijk verschillen kinderen in talent, dat hoort bij mensen, maar dat betekent voor opvoeders niet dat kinderen die minder getalenteerd zijn om lezen en rekenen te leren àndere kinderen zijn dan kinderen die in dit opzicht wèl getalenteerd blijken. Het zijn geen andere mensen. Ze hebben hetzelfde nodig: de mogelijkheid zich veilig te hechten en daardoor vertrouwen en zelfvertrouwen te ontwikkelen, zekere structuren en uitdaging (zie het artikel over pedagogisch klimaat), de goede uitleg en goede voorbeelden. Ze hebben de zekerheid nodig dat het lukken gaat.

Dat niet voor alle kinderen op hetzelfde moment hetzelfde lukken gaat of dat sommige dingen zelfs nooit helemaal zullen lukken, dat is vanzelfsprekend, ook voor kinderen. Maar dat is hun punt niet, het punt is dat ze perspectief houden op voortgaande ontwikkeling, op de ervaring dat ze doen wat ze kunnen en dat inspanning loont, waardoor ze zich competent kunnen voelen. Leraren die dit lukt voeden hun kinderen op. Zij laten met hun hoge verwachtingen (in kwalitatieve zin) vertrouwen in de ontwikkeling van hun leerlingen blijken.

Fragment uit: Over denken en doen! (1998). Meer te lezen via de volgende link: Ontwikkeling intern werkmodel leerling.

Deze publicatie is de vrucht van samenwerking  en discussie in de Utrechtse onderzoeksgroep ‘leraar-leerling interactie’, waarvan deel uitmaken: Dr. Wim van Werkhoven, Dr. Auktje Jager, Dr. Jos Castelijns en Prof. Luc Stevens.