Zonder stigma in het onderwijs

24 augustus 2017

'Een leraar vertelde mij dat zodra hij sprak over een periode van burn-out tijdens een sollicitatie, het gesprek min of meer beëindigd werd.' Ai. JaapJan Boer is projectmanager bij Samen Sterk zonder Stigma en verdiepte zich de afgelopen maanden in de stigmatisering en buitensluiting van leerlingen en leraren binnen het onderwijs. Hij deelt zijn motivatie, ervaringen en toekomstplannen. 

Sinds 1 maart ben ik projectmanager Jeugd en Onderwijs bij Samen Sterk zonder Stigma. Inmiddels ben ik een aantal maanden op weg, en staan we aan de start van een nieuw schooljaar. Een goed moment om iets te delen over mijn ervaringen tot nu toe. Maar eerst iets over onze zoon Victor, wiens geboorte een belangrijke reden was om te veranderen van baan.

Mijn zoon Victor
Victor is acht maanden oud, geboren met het syndroom van Down, en een ernstige hartafwijking. Inmiddels is hij succesvol geopereerd aan zijn hart. Victor is een enorm opgewekte en vrolijke baby, die veel mensen blij maakt. Maar wat zijn er veel vooroordelen over hem. Vrijwel dagelijks worden we geconfronteerd met opmerkingen of reacties van mensen die precies lijken te weten wat Victor wel en vooral niet kan, vanwege zijn diagnose.

Vaak kloppen deze vooroordelen niet. Victor is in heel veel opzichten net als andere mensen, in een aantal opzichten anders, en op sommige punten is hij speciaal. Ik merk dat de vooroordelen, of stigma's, over mijn zoon me soms kunnen raken. Voor ons is Victor een geliefd mens, net zo waardevol als alle anderen. Niet gelijk, wel gelijkwaardig.

Dat anderen in hun reacties dat anders zien maakt mij strijdbaar. Voor hem. Maar ook voor vele anderen die slachtoffer zijn van stigmatisering. En ja...ik realiseer me hoe vaak ik onterechte vooroordelen had over anderen, met name ook mensen met een diagnose...

De afgelopen maanden heb ik gesproken met veel ouders, leerlingen, scholen, directeuren, leraren, onderwijsverenigingen, enz. En als ik iets heb geleerd van al die gesprekken is dat stigmatisering, uitsluiting, schaamte en vooroordelen een probleem vormen in onze samenleving. Ook op sommige scholen helaas.

Gezien, gekend en begrepen worden 
Ik heb een aantal leerlingen mogen spreken die aangeven dat ze niet over hun gevoelens durven te spreken - ook niet in de klas. Want als je hierover praat ben je 'lastig en stom', of dan 'ben je zwak.' Leerlingen geven aan zich wel eens uitgesloten te voelen, of dat ze gepest worden vanwege hun diagnose. Zij geven aan dat door hun diagnose zij niet meer als volwaardig worden gezien. Een leraar vertelde: 'Ze wijken af van de norm. Daardoor wordt er veel meer op hun gelet.'

Maar, ik heb ook verhalen gehoord over leerlingen die gezien werden, waardoor zij enorm groeiden. Het gaat er daarbij om dat gezien, gekend en begrepen worden de basis is van goed kunnen functioneren en presteren. Dat hoor ik ook wel terug van ouders, dat hun kinderen niet begrepen worden, buitengesloten worden, anders behandeld worden. Vaak niet eens bewust. Ouders geven overigens ook wel eens aan dat zij zelf ook wel eens buitengesloten worden op scholen, bijvoorbeeld op het schoolplein.

Hoe zit het met kwetsbaarheid in het onderwijs?
Ook de gesprekken die ik mocht voeren met onderwijsprofessionals maakten duidelijk dat er nog veel taboes rusten op bijvoorbeeld psychische kwetsbaarheid. Een leraar vertelde mij dat zodra hij sprak over een periode van burn-out tijdens een sollicitatie, het gesprek min of meer beëindigd werd.

Kwetsbaarheid binnen het onderwijs lijkt lastig, het delen van je psychische kwetsbaarheid met collega's of met leerlingen lijkt op een heel aantal scholen ingewikkeld. Dat kan zijn vanwege goede redenen. Maar vaker hoor ik dat het komt door taboes of schaamte.

Een lerares gaf aan die niet te doen omdat zij 'zelf geen stigma wil.' Ik sprak ook mensen werkzaam in het onderwijs die er wel voor kozen om hun kwetsbaarheid te delen in de klas. Dat leverde vaak mooie gesprekken op met de leerlingen: 'Door eigen kwetsbaarheid te tonen, durven kinderen ook open en eerlijk te reageren.'

Niemand buitengesloten
Ik heb gezien dat het leraarschap complex is - je moet van alles, er is veel druk, je moet veel registreren en prestaties lijken erg belangrijk. We mogen blij zijn met vele leraren die in dat spanningsveld onze kinderen en jongeren zo goed mogelijk te kunnen begeleiden.

Er zijn veel mooie initiatieven om stigma, discriminatie en uitsluiting tegen te gaan. Ik heb veel bevlogen en inspirerende mensen gesproken die de verandering zijn of deze tot stand willen brengen. En ik wil daar graag een bijdrage aan leveren. Vandaar dat ik in gesprek ben om manieren te ontwikkelen die moeten leiden tot meer openheid en begrip.

Het is mijn droom dat kinderen op school vooral mogen groeien in zichzelf zijn, zonder schaamte, zonder het gevoel te hebben minder te zijn, er niet bij te horen. Belangrijk is dat de leraren en directeuren hierin het goede voorbeeld kunnen en mogen geven - ook in het kwetsbaar zijn, in het zien, in het gelijkwaardig behandelen. En dat is ook mijn grootste wens voor Victor: dat hij als volwaardig en gelijkwaardig gezien en behandeld wordt. Ik zie uit naar het nieuwe schooljaar en hoop samen met veel prachtige en bevlogen mensen een kleine bijdrage te mogen leveren aan scholen waarin niemand zich meer buitengesloten of gediscrimineerd wordt.

Lees het hele, originele artikel.

JaapJan Boer is projectleider Jeugd en Onderwijs bij Samen Sterk zonder Stigma. Hij ontvangt graag reacties, vragen, opmerkingen en ideeën over zijn verhaal op [email protected].