Werken met portfolio’s: ‘Het geeft je ook de kans op het uitbouwen van de relatie met een kind’

5 juli 2016

Vorig jaar schreef leerkracht Anja van Hirtum over haar ervaringen met het werken met een portfolio op de basisschool waar zij werkt. Het doel is om kinderen te leren zelfstandig te werken, leerdoelen te formuleren en leerstrategieën toe te passen. Er kwamen destijds veel enthousiaste reacties van lezers. Inmiddels heeft Anja een jaar met de portfolio’s gewerkt en ze vertelt nu graag hoe het afgelopen jaar gelopen is, hoe de ervaringen van de leerkrachten waren, maar vooral ook van de kinderen en hun ouders. ‘Het geeft je ook de kans op het uitbouwen van de relatie met een kind.’

Bijna een jaar geleden schreef ik dit artikel, naar aanleiding van een door mij ontwikkelde werkvorm, een op het portfolio gebaseerde eindpresentatie van het kind.

Van rapport naar portfolio en uiteindelijk naar eindpresentatie
Afgelopen schooljaar zijn wij binnen onze school gestart met deze werkvorm. Het portfolio was (binnen dit proces) een hulpmiddel, waardoor kinderen bewuster konden werken aan persoonlijke (leer)doelen en aan het einde van dit schooljaar anderen konden vertellen wat ze daadwerkelijk afgelopen schooljaar hebben geleerd. Dus niet alleen de leerdoelen staan centraal, maar ook het zelfregulerend leren van het kind is van belang.

Zelfregulatie
Zelfregulatie is de mate waarin kinderen aspecten van het denken, motivatie en gedrag kunnen reguleren tijdens het leren (Sol en Stokking, 2008). Kinderen gaan zelfstandig aan het werk zonder hulp van anderen, waarbij zij zelf initiatieven nemen in het bepalen van de leerbehoeften. De kinderen formuleren zelfstandig de leerdoelen en passen vervolgens deze leerstrategieën toe (Knowles, 1975). Zelfregulatie wordt gezien als een actief en constructief proces, waarin de kinderen verantwoordelijk worden gesteld voor hun eigen leren. Het is een cyclisch proces waarbij kinderen hun eigen leren plannen, aanpassen en evalueren onder begeleiding van een leerkracht (Van den Boom, Paas en Merriënboer, 2007).

Beoordelen
Het beoordelen gaat niet alleen vanuit de methode, cito of hoe de leerkracht het geleerde ervaart (en daar een cijfer aan koppelt), maar óók over hoe het kind het heeft ervaren. De ervaringen van het leerproces, reflectie en evaluatie worden daadwerkelijk overgedragen aan het kind.

In de praktijk
Afgelopen week hebben alle kinderen (vanaf groep 1 tot en met groep 7) aan ouders en andere genodigden (opa’s/oma’s et cetera) laten zien (door middel van werkjes, werkbladen en andere vormen) wat ze hebben geleerd. Voor ieder kind was er ruimte om op zijn of haar manier het proces inzichtelijk te maken en we hebben het onderstaande mogen zien:

-               digitale prentenboeken (storybird)
-               Prezi/Powerpoint
-               Vlogs
-               Lapbooks
-               Spelvorm
-               Quiz
-               kahoot
-               muurkranten
-               et cetera

Hoe begeleid je dit proces als leerkracht?
Wil je deze werkvorm (porfoliopresentatie) implementeren binnen jouw groep/school, dan zijn bepaalde items essentieel, zoals: kinderen leren hoe en wat ze presenteren, blijven herhalen wat van de kinderen wordt verwacht, in gesprek gaan (en vooral blijven gaan) met kinderen over persoonlijke en interpersoonlijke leerdoelen, talenten benoemen en laten ervaren, leren zichzelf te presenteren, overzicht houden, mogelijkheden benoemen en vooral ook werken aan zelfvertrouwen. Door bovengenoemde items werk je niet alleen aan het leren presenteren van de (leer)doelen van de kinderen, maar ook leer je als leerkracht de leerling op een andere manier kennen.

Daarnaast geeft het je ook de kans om in te zetten op het uitbouwen van een relatie met het kind, een ontwikkeling op betrokkenheid, competenties en jezelf mogen zijn.

Tijdens de presentatieweek
Niet alleen voor de kinderen was het spannend, maar ook voor de ouders en de leerkracht. Wat kun je verwachten, wat doet dit met jouw kind/leerling en is dit wat wij samen voor ogen hadden?

Zoals was te voorspellen, waren niet alle kinderen doordrongen van de essentie en vooral waar ze hun voordeel mee konden doen. Het template was dat de presentaties plaatsvonden in clusters van kinderen, zodat de kinderen konden leren van anderen en met elkaar. Meteen na de presentaties en de dagen daarna heb ik gezien en gehoord dat de kinderen alles met elkaar bespraken, zonder mijn interventies.

Tot slot
Hoe nu verder binnen onze school…? Als de leerkrachten de genoemde punten in dit artikel oppakken, kunnen we een nog meer passende vorm ontwikkelen voor de kinderen. Zo ervaar je ook dat je bepaalde dingen beter of anders kunt doen, zodat het nog krachtiger gaat worden. Uiteraard is het van belang ouders (en kinderen) input/feedback te laten geven op deze eindpresentaties en de feedback vervolgens te verwerken. Een aantal reacties van ouders en leerkrachten waren:

‘mooie vorm van inzichtelijk maken leerproces, trots, kinderen zien als leerling, zien dat het kind veel progressie heeft gemaakt, we wisten niet wat we konden verwachten en waren huiverig of ons kind dit wel zou (aan)kunnen.’

Conclusie
Ik ben van mening dat we aankomend jaar méér moeten gaan inzetten (n.a.v. onze bevindingen) op ontwikkelpunten zoals;

• tussentijds een evaluatiemoment inbouwen met de kinderen, zodat de kinderen overzicht blijven houden


• hoe geef je feedback en wanneer


• de invulling van de middagen (tijdens de presentaties) en er meer een “feest” van maken van deze happening, dit hebben ze verdiend.

Uiteindelijk was het resultaat zeer positief en is het echt een happening geworden, met andere woorden het is FANTASTISCH.

Anja van Hirtum-Smits is werkzaam als leerkracht op De Fonkeling in Berghem.

Bronnen

• Beijaard, D., Verloop, N., Wubbels, T., & Feiman-Nemser, S. (2000). In R. J. Simons, J. van der Linden & T. Duffy (Eds.). (2000). New Learning. (pp. 261-274). Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.


• Birenbaum, M., & Dochy, F. (1996). Alternatives in assessment of achievements, learning processes and knowledge. Boston: Kluwer Academic.


• Elshout-Mohr, M., Van Daalen-Kapteijns, M., & Meijer, J. (2004). Functies van een elektronisch portfolio in een constructivistische leeromgeving: Eindrapport. Amsterdam: SCO-Kohnstamm Instituut.


• Knowles, M. (1975). Self-directed learning: A guide for learners and teachers. Chicago: Follett.


• Sol, Y., & Stokking, K. (2009) Mondelinge feedback bij zelfstandig werken: Interactie tussen docenten en leerlingen in het VO. Utrecht: IVLOS en Afdeling Onderwijskunde, Universiteit Utrecht.