Taal, het venster naar de wereld: 'We hebben de woorden, laten we er nu de invulling aan geven'

20 november 2016

In mei 2014 vond een eerste masterclass in Driebergen plaats met Gert Biesta voor opleiders van Pabo’s en lerarenopleidingen. Het centrale thema was: ‘Hoe geven we het onderwijzen terug aan het onderwijs?’ Esther Pelgrom was erbij en bleef steken bij deze zin: 'Het gaat er om dat kinderen iets leren, dat ze een met bepaald doel leren en dat ze het van iemand leren.' Haar conclusie: 'We hebben de woorden, we hebben ze opgefrist en gerangschikt en laten we er nu de invulling aan geven.'

Taal, het venster naar de wereld. (vrij naar: Jezyk –oknmem na swiat, Montessori congres Polen, 2014)

Van Gert Biesta had ik al gelezen, over zijn ideeën over onze meetcultuur. En meten we wel dat wat we waardevol vinden? Hij heeft ook ideeën over leren. En kijk, nu wordt de combinatie al wat passender. Ik weet wel het een en ander over leren. Tot slot blijkt dat Biesta vindt dat we te veel over leren spreken. En ik realiseer me dat ik dat de laatste jaren ook ben gaan doen. Denken en praten over leren zodat je je hersenen op 'aan' zet. Deze masterclass in Driebergen van het NIVOZ belooft een interessante te worden.

De afgelopen jaren zijn we steeds meer te weten gekomen over leren, hoe onze hersens werken en wat kinderen nodig hebben. Deze taal hebben we steeds verder ontwikkeld. Daarmee is het gesprek over wat we willen dat kinderen leren erg bepaald door de kennisbasis, door rekenen, lezen en spelling.  We spreken allemaal in leerlijnen, doelen en opbrengsten. We denken ondertussen misschien ook wel alleen nog maar in leerlijnen, doelen en opbrengsten.

Is daar iets mis mee? Nee en ja. Nee als je leerinhouden zo wilt aanreiken aan het kind dat het ook effect heeft, dat het kind er iets mee kan, dat het geen gevecht is. Ja, als je denkt dat leren het enige is. Want de relatie met de leerkracht, de opvoeder is dan wel erg onderbelicht geraakt. En wie bepaalt dan wat er geleerd moet worden?

De volgende stelling heeft wel wat in mij teweeg gebracht. Het gaat er in het onderwijs niet om dat kinderen leren. Laat ik nou denken dat daar het onderwijs op gericht is. En ik hou zelf zo van leren. Waar gaat het dan wel om? Het gaat er om dat ze iets leren, dat ze een met bepaald doel leren en dat ze het van iemand leren. En deze nuancering laat mij de bedoeling beter begrijpen. Leren is zo individueel, waar blijft de relatie met de ander, met de wereld? En wat doe jij er mee? Dan wordt leren en er over praten pas interessant.

Biesta benoemt drie gebieden waar de leerkracht cruciaal is en waar leren minder aan de orde is.

1. Teleologie: Waartoe doen we de dingen? In het onderwijs zijn we altijd bezig met kwalificatie (kennis), socialisatie (traditie) en subjectivering (persoonsvorming). En dat niet naast elkaar, juist altijd tegelijk. Onze taal, in denken en in spreken, heeft zich de afgelopen jaren gericht op die kwalificatie.

2. Les-geven Teaching comes from the extrior and brings me more than I contain. Je hebt bij leren zelf de controle, bij onderwezen worden heb je een keuze. Laat je dit binnenkomen? Het gaat daarbij niet om begrijpen, het gaat om aangesproken worden. Wat vraagt dit van mij?

3. Weerstand Er komt iets binnen dat weerstand biedt. Weerstand onderbreekt onze wensen, verlangens en impulsen. Hier spreken we van de oefening, de vorming van de wil.

Dit vraagt iets van ons. Dit vraagt om leren en onderwijzen niet meer te zien als een productieproces. Wat je er in stopt, komt er ook uit. Werken met kinderen vraagt om meer dan input en output, het vraagt om onderwijskundigpedagogisch wijs worden. Waarbij we de juiste taal kunnen vinden.

Ik denk dat we al een aardig eind op weg zijn.  En ik wil hierbij een voorstel doen. De pijler kwalificatie hebben we met z'n allen al aardig gevuld. Met dank aan onder andere Marzano en Hattie. De pijler socialisatie starten we met vullen met de civil society van Micha de Winter en de cohesiemaatschappij van Maria Montessori. En bij de pijler subjectivering starten we met Luc Stevens en het karakterprogramma van Avis Glaze. Er is al wel taal, er zijn al wel woorden. We hebben de woorden misschien nog eens te rangschikken en op te frissen.

En zo werd de masterclass van Gert Biesta een ochtend die me echt aan het denken heeft gezet. Ik denk nog steeds in leren. De persoon van de leerkracht en de inhoud maken dit denken compleet.

Esther Pelgrom is al meer dan twintig jaar betrokken bij het montessorionderwijs en werkt sinds 2009 als docente op een Hogeschool. Zij organiseert tevens een reeks van workshops en een congres in dit thema: www.montessorithenextstep.nl