Succes wensen niet gewenst: een reisje New York als beloning voor een goede Cito-score

22 januari 2016

Als leerkracht Pascal Cuijpers tijdens het uitdelen van toetsopgaven aan 4 havo een welgemeend ‘Succes!’ wil laten horen, is leerlinge Maaike hem voor. Ze klemt haar handen op haar oren en zegt dat ze het niet wil horen. Een vorm van bijgeloof, of is er misschien meer aan de hand? Het zette Pascal in elk geval aan tot een bespiegeling over beloningen voor schoolwerk en faalangst.

Ik deelde de opgavenblaadjes voor de toets ‘Proeven aan kunst’ uit aan mijn 4-havoklas. Nadat ik de instructies had gegeven, zou die ene onbewuste angst-trigger, in de vorm van het simpele woordje ‘Succes!’, volgen. Vlak voordat ik mijn welgemeende succeswens kon uitspreken, kwam de paniek bij leerling Maaike tot volle wasdom: ‘Nee meneer, niet succes wensen…!’riep ze door het lokaal, terwijl ze beide handen op haar oren klemde. Mijn goedbedoelde, ingeslikte uitspraak zou haar wellicht geen goed doen.

We hebben onszelf, met name de laatste decennia, gek laten maken door een onbedwingbare lust naar passie, ambitie, statistieken en ‘statustieken’. Vaak niet eens opgelegd door een urgent gevoel van intrinsiekheid, maar vooral door de angst om niet te voldoen, er niet bij te horen of te falen in de ogen van anderen. Het is een gezamenlijke bevolkingsangst geworden, die zich op individueel niveau op allerlei manieren manifesteert. Daarnaast dragen we ook nog eens een geëvolueerd stukje prehistorie met ons mee, waarin vechten of vluchten letterlijk overleven betekende, bijvoorbeeld tijdens de jacht op wilde dieren. Zonder deze functionele angsten was de mens wellicht vroegtijdig uitgestorven.

Faalangst is een van de overgebleven manieren van angst die voornamelijk leerlingen in het voortgezet onderwijs treft. Het besef van móeten presteren, met het oog op een welvarende toekomst, dringt zich op in vele puberhoofden. Daarnaast hebben kinderen dankzij een existentiële familiedynamiek ook een onvoorwaardelijke loyaliteit jegens hun ouders. Falen betekent voor leerlingen onbewust dat ouders denken dat ze tekort zijn geschoten in hun opvoeding. Een fatalistische gedachte, die kan zorgen voor een neerwaartse spiraal, juist daar waar de ouder zit te wachten op erkenning in de vorm van voldoende resultaten.

Het is dan ook niet vreemd dat zo’n tien tot twaalf procent van alle schoolgaande jongeren kampt met een belemmerende vorm van faalangst. In het eindexamenjaar verdubbelen deze cijfers zelfs! De angst om te falen overheerst, belemmert en maakt afhankelijk. De leerlingen ervaren en voelen dus met terugwerkende evolutionaire kracht dezelfde angst als wanneer ze bijvoorbeeld onverwachts zouden worden blootgesteld aan een wilde beer.

In een artikel van faalangstdeskundige Ivo Mijland las ik met verbazing over een ouder die zijn zoon een reisje naar New York in het vooruitzicht had gesteld bij een score van 545 of hoger op de Cito-toets. Op deze manier zal het kind zich enkel erkend voelen als deze heilige score is behaald. Een mindere norm wordt indirect niet gewaardeerd, iets wat ook nog wordt afgestraft door het hem ontnemen van een reisje New York. Mooie beloningen in het vooruitzicht stellen kan, hoe goed en motiverend bedoeld dan ook, een enorme last zijn voor een kind. Een compliment of kleine attentie nadat de toets is gemaakt, kan daarna wél gezien worden als beloning voor de getoonde inzet.

Maak daarnaast dingen niet groter dan dat ze zijn. Irreële angsten kunnen namelijk in de kiem worden gesmoord doordat de druk wordt ondermijnd. Vermijd hierbij dan ook goedbedoelde uitspraken als ‘Succes’, ‘Je kunt het’ en ‘Dit moet je kennen’. Deze goedbedoelde wensen kunnen worden ervaren als een vorm van druk. En kijk dus in het vervolg niet gek op wanneer iemand je geen ‘succes’ wenst.

Waarschijnlijk heeft diegene het beste met je voor!

Dit artikel verscheen eerder in NRC Next op 2 oktober 2015

Pascal Cuijpers is docent beeldende vorming en faalangstreductietrainer op het Connect College in Echt. Hij publiceert o.a. in dagbladen, tijdschriften en onderwijsmagazines.