--> Dit is de eerste aflevering van de serie: Leren voor het leven: Over de onderzoekende houding van leerkrachten

In november 2013 verscheen het boek ‘Het kind en de grote verhalen’ (Parlevliet, Berg, & Zondervan, 2013). Het boek is een beschrijving van een project. Dit project was een zoektocht van leerkrachten die levensbeschouwing willen vormgeven vanuit de levensvragen die kinderen hebben. Het gaat om de vragen waarmee kinderen de wereld om hen heen willen leren begrijpen.

Het boek vertelt verhalen van leerkrachten in het basisonderwijs die met kinderen in hun klas aan levensbeschouwing willen doen in onze huidige samenleving. Die samenleving is anders dan tien of twintig jaar geleden. Deze leerkrachten merkten dat de manier van omgaan met levensbeschouwing in hun praktijk anders kan zijn dan de manier van tien of twintig jaar geleden. Gebruikelijke modellen voor onderwijs ten aanzien van levensbeschouwing -  het liberale model (met als achterliggende visie “alle godsdiensten zijn gelijkwaardig”) en het verkondigingsmodel (met als achterliggende visie “vanuit ons geloof benaderen we de wereld zo…”)  - gaan uit van bestaande tradities en vaak vaste leermomenten op de dag.

Voor een brede begeleiding van levensbeschouwelijke ontwikkeling en het inspelen op momenten dat levensbeschouwelijke vragen worden gesteld door kinderen, schieten deze modellen tekort. De belangrijkste bevinding van het project is dat een ‘hermeneutisch-communicatief model’ blijkt te passen bij de door de onderzoekers gewenste kindgerichte, ontwikkelingsgerichte benadering. Vanuit dit onderzoek wordt gesteld dat 'de sensitiviteit van leerkrachten voor de levensbeschouwelijke ontwikkeling van leerlingen een belangrijk en urgent vraagstuk is.'

Tijd voor een vervolg dus
….een vervolg waarin verschillende leerkrachten onderzoek gaan doen naar hun eigen handelen, omdat ze op één of andere manier een handelingsverlegenheid hebben. Het vervolg is een onderzoek waarbij deze leerkrachten op zoek gaan naar de wijze waarop ze pedagogisch sensitief kunnen zijn in levensbeschouwelijke situaties. Simone Mark en Karel Mulderij (de laatste is overigens één van mijn docenten bij de masteropleiding Pedagogiek vanuit ecologisch perspectief) schreven over pedagogische sensitiviteit al eerder een artikel, zeer zeker een aanrader.

Wie zijn dan die leerkrachten?
Dat zijn leerkrachten die op drie ‘samenwerkingsscholen’ werken. Deze drie scholen zijn alle drie ontstaan door een fusie tussen een openbare en een protestant-christelijke school. Door samenvoeging ontstaan bij teamleden vragen over hoe om te gaan met levensbeschouwing en hoe ze in deze nieuwe situatie kunnen omgaan met levensbeschouwelijke vragen van kinderen. Vragen als 'Hoe om te gaan met de actualiteiten in Parijs' kunnen door de nieuwe samenstelling (en geen gemeenschappelijke achtergrond) van teamleden heel erg leven.

Kun je nog vanuit jezelf hierop reageren, nu er ook ouders met andere visies de school binnen wandelen? Juist dit soort zaken kunnen leiden tot die handelingsverlegenheid van leerkrachten. Allemaal hebben ze hun eigen vragen waarop ze een antwoord willen vinden.

Actie-onderzoek en de rol van professionele leergemeenschappen
Onder leiding van een HZ-collega en mijzelf gaan de leerkrachten op zoek. Eerst op zoek naar welke vragen ze nou daadwerkelijk hebben, onderzoeksvragen. Dit gebeurt in een professionele leergemeenschap, een groep van critical friends die elkaar de ruimte geeft om de ander te bevragen. Iedere leerkracht krijgt hierdoor de tijd en de ruimte, we voorkomen daarmee dat snelle denkers en praters de meeste ruimte pakken. Vijf keer (én een allereerste kennismakingsbijeenkomst) komt deze groep bij elkaar. We gebruiken een aantal fases:

1. Verkennen, van het thema per leerkracht, het onderwerp en daarmee ook van literatuur. Ieder gaat naar huis om zich in te lezen en van daaruit bijvoorbeeld al eens met kinderen te praten.


2. Verdiepen, dat levert een praktijkgerichte verkenning op met kleine innovaties die hangen onder de paraplu.


3. Ontwerpen van activiteiten om een antwoord op de vraag te krijgen, dat is wat de leerkrachten doen. Tegelijkertijd gaan we als onderzoeksbegeleiders op zoek naar hoe we zaken . Hoe kunnen meten en evalueren. Een spannend proces dat nog ontwikkeld wordt. Het ontwerp dat door de leerkrachten is gemaakt, wordt verder uitgevoerd.


4. Het uitgewerkte ontwerp wordt gepresenteerd en werk vervolgstappen uit. dit is de tweede interventie waarbij de eerste cyclus nogmaals wordt doorlopen: We herontwerpen en voeren uit.


5. Presenteren en evalueren.  Delen van producten, filmpjes e.d. en vervolgens worden conclusies getrokken.

Ikzelf ga iets onderzoeken in het kader van de pedagogische sensitiviteit van deze leerkrachten.Ik ben erg benieuwd wat van invloed is op deze sensitiviteit bij de leerkrachten in levensbeschouwelijke situaties. Het is een idee, een eerste kader... Mijn onderzoeksvraag komt binnenkort. Voor mij dus net zo goed een zoektocht.

Wat gaat het opleveren?
Dat weet ik nog niet, het is een spannend proces. DAT het iets gaat opleveren weet ik wel: deze mensen willen immers zelf leren, systematisch op zoek gaan naar antwoorden op handelingsvragen. Hierdoor zijn ze gedreven…. en die manier van leren levert altijd iets op.