Onderwijs is van de kinderen: 'Juf, ik vind het onderwerp saai van begrijpend lezen'

18 maart 2017

Wat zou je kunnen doen als bepaalde kinderen in een groep aangeven dat ze begrijpend lezen saai vinden? Anja van Hirtum, lerares op de Fonkeling in Berghem, heeft goed geluisterd naar de input van de kinderen en is daarmee aan de slag gegaan. 'Als je vindt dat het onderwijs van de kinderen is, geef ze dan daadwerkelijk een stem.'


Binnen het basisonderwijs wordt ongeveer twee keer 45 minuten aandacht besteed aan/lesgegeven in het vakgebied begrijpend lezen. Binnen dit programma is er plaats voor een instructie door de leerkracht en een zelfstandige verwerking door het kind.

In het verleden werd begrijpend lezen ook als een apart vak aangeboden binnen ons rooster. Dit was voor de leerkrachten vaak passen en meten qua tijd. Daarnaast viel het ons op De Fonkeling op, dat het tijdens deze lessen het best moeilijk was de kinderen gemotiveerd te krijgen en te houden. We merkten ook dat het zelfstandig verwerken van de lessen niet het gewenste resultaat opleverde (zoals werken volgens de afgesproken/aangeboden strategieën, het afronden van de taak stond centraal en niet het jezelf ontwikkelen).

Werken in thema's en projecten

Wij geven, sinds vorig jaar schooljaar, iedere maandag, dinsdag en donderdagmiddag een instructieles begrijpend lezen. We hebben echter de keuze gemaakt de les begrijpend lezen te koppelen aan een thema/ project waar wij op dat moment aan werken. Aan het begin van ieder schooljaar bepalen de leerkrachten samen, met behulp van de leerlijnen Tule SLO, welke thema’s/projecten dat jaar worden aangeboden (een thema is een periode van maximaal 4 weken).

In de praktijk

Als de tekst is besproken en behandeld tijdens die middagen (30 minuten per les), wordt nog een verdieping gegeven over het onderwerp door bijvoorbeeld een ondersteunend filmpje.
Daarna vindt de verwerkingsopdracht plaats: kinderen laten wat ze hebben geleerd zien in hun eigen project. Voorbeelden tijdens het thema Tweede Wereldoorlog:

• ontwerpen van poppytekeningen


• paspoort ontwikkelen


• bonnenboekje maken


• schrijven van een toneelstuk


• maken van een film

Uiteraard is er ook ruimte voor eigen input: bijvoorbeeld werken aan een werkstuk op de computer of tablet. Beelden zeggen genoeg. De foto hierboven is een opdracht van Teuntje tijdens haar project Energiebronnen (Teuntje is 10 jaar).

Koppeling naar de instructies/ICT en 21st century skills

Ook wordt een koppeling gemaakt naar het werkplan/de weektaak. Op het werkplan staan ook verwerkingsopdrachten die weer gekoppeld zijn aan reeds gegeven lessen. Voor deze verwerkingsopdrachten hebben wij een yurlspagina ontwikkeld. Op deze pagina vinden kinderen passende korte opdrachten waar strategieën worden herhaald (d.m.v. bijvoorbeeld computeropdrachten).
Ook draagt dit bij aan een onderzoekende attitude van de kinderen. Door het ontwikkelen van deze onderzoekende houding kunnen kinderen overgaan op zelfregulatie (Sol en Stokking, 2009).

Zelfregulatie

Zelfregulatie geeft de mate (aan) waarin kinderen aspecten van het denken, motivatie en gedrag (zelfstandig) kunnen reguleren tijdens het leren (Sol en Stokking, 2008). Kinderen gaan zelfstandig aan het werk zonder hulp van anderen, waarbij de kinderen zelf initiatieven nemen in het bepalen van de leerbehoeften. De kinderen formuleren zelfstandig de leerdoelen en passen vervolgens deze leerstrategieën toe (Knowles, 1975). Dit is vooral ook terug te zien in de vorm "Omgekeerd Proefwerk". Wij hebben dit jaar ook het omgekeerd proefwerk, gekoppeld aan thema’s en projecten, geïntroduceerd.

Naast het aanbod begrijpend lezen tijdens de middagen, werken de kinderen dus aan een omgekeerd proefwerk (zoals wij dit noemen binnen onze vorm van onderwijs). Na de opening van het nieuwe thema vullen de kinderen een formulier in waar ze eigen leervragen op invullen. Deze 10 leervragen zijn gekoppeld aan het thema. Na het invullen van het omgekeerd proefwerk gaan kinderen maximaal 4 weken (op vastgestelde momenten en tijdens het zelfstandig werken) op onderzoek uit (wederom een vorm van begrijpend lezen). De kinderen vullen gevonden antwoorden in op het formulier Omgekeerd Proefwerk.

Daarnaast werken ze samen of alleen aan "bewijsmateriaal”, zodat ze kunnen laten zien dat de opgestelde vragen zijn beantwoord/opgezocht. Dit kan door middel van een muurkrant, lapbook, PowerPoint, kijkdoos, quiz, toneelstuk etc. De methode-toets is daardoor eventueel overbodig. Ieder kind ontwikkelt zijn of haar eigen toets.

De kinderen vragen wanneer we weer gaan werken aan het project. Ze willen de tekst nogmaals lezen en bepaalde informatie gebruiken voor het werkstuk.

Enkele voorbeelden: materiaal van kinderen tijdens het project kunst:

 

Conclusie

De leerkracht dient als ondersteunende gids te worden ingezet tijdens begrijpend lezen en werken in thema’s, wat betekent dat de leerkracht het lesprogramma zo inricht dat de kinderen het gevoel krijgen dat ze zelf de keuze (van het onderwerp) hebben. De kinderen weten dat ze aan de slag gaan met begrijpend lezen, maar worden extra gemotiveerd aangezien ze weten dat ze zelf het onderwerp kunnen bepalen.

Leerkrachten geven aan het mooi te vinden andere talenten te zien van kinderen tijdens deze middagen. Ouders zijn betrokken en komen kijken naar de werkstukken, ze geven aan het geweldig te vinden te zien wat het kind leert. Daarnaast worden ouders zelfs enthousiast en willen helpen tijdens deze projecten. Onderwijs maak je samen!

Tot slot

Als je vindt dat het onderwijs van de kinderen is, geef ze dan daadwerkelijk een stem, luister naar het kind en kijk naar wat mogelijk is binnen jouw vorm van onderwijs. Je zult merken dat kinderen enthousiast worden en eigen talenten en ideeën durven te tonen. Hier word je blij van!

Tips:

• goede taakverdeling leerkrachten onderling (wie behandelt welk onderwerp tijdens het thema)


• betrek ouders bij het project (hebben ook veel kennis en mooie suggesties)


• geef kinderen de ruimte en tijd voor uitwerken van het project/thema


• duidelijke opening en afsluiting van het project/thema


• betrek de kinderen bij de keuzes die worden gemaakt qua onderwerpen

Voor tips of voorbeelden, kun je contact opnemen met Anja van Hirtum.

Anja van Hirtum-Smits is werkzaam als leerkracht op De Fonkeling, locatie Tweede Stroming, in Berghem.

Bronnen

• Cuban, L. (1992). Curriculum stability and change. In P. Jackson (Ed.), Handbook of research on curriculum (pp. 216-247). New York: Macmillan.


• Eash, M. (1991). Curriculum components. In A. Lewy (Ed.), The international encyclopedia of curriculum (pp. 71-73). Oxford: Pergamon Press.


• Ebbens, S. En S. Ettekoven (2013). Effectief leren, basisboek. Noordhoff Uitgevers, Groningen.


• Knowles, M. (1975). Self-directed learning: A guide for learners and teachers. Chicago: Follett.


• Sol, Y., & Stokking, K. (2009) Mondelinge feedback bij zelfstandig werken: Interactie tussen docenten en leerlingen in het VO. Utrecht: IVLOS en Afdeling Onderwijskunde, Universiteit Utrecht.