Nussbaum: 'Grote vragen in opleidingen wijken voor economisch profijt'

12 september 2011

Eén van de principes van de goede onderwijspraktijk is de uitdaging tot zelfkennis, zelfsturing en verantwoordelijkheid. In het boek 'Niet voor de winst'  houdt Martha Nussbaum, rechtsfilosoof en verbonden aan de Universiteit van Chicago, een pleidooi om opleidingen voor studenten en leerlingen minder eenzijdig te richten op het maken van winst. Hans Wansink schreef in het boekenkatern  van de Volkskrant van zaterdag 27 augustus 2011 een recensie over dit  boek. Rikie van Blijswijk maakte hiervan een uitgebreide samenvatting.



In het artikel van de Volkskrant wordt duidelijk dat in de visie van Martha Nussbaum onderwijs moet opleiden tot democratisch wereldburgerschap. Ze constateert echter dat mondiaal daar weinig van terecht komt:

‘In India stampen de leraren hun leerlingen vooral vol met feitjes, opdat ze voor de landelijke examens voor één van de technische scholen goed voor de dag komen’. ‘In Engeland moeten de geesteswetenschappen hun bestaan voortdurend rechtvaardigen tegenover de overheid. Als ze niet kunnen aantonen dat hun onderwijs en onderzoek een bijdrage levert aan de economie, worden ze gekort’. Vele instituten voor klassieke talen en filosofie moesten hun deuren al sluiten.

‘In Amerika moeten scholen volgens Obama hoge prioriteit geven aan vaardigheden die het zakenleven nodig heeft om winstgevend te zijn’.

En in Europa? vervolgt het artikel uit de Volkskrant. Europese professoren hebben nooit geleerd hoe ze les moeten geven aan studenten’’, schrijft Nussbaum. ‘Onderwijs wordt niet belangrijk gevonden; de docenten worden uitsluitend afgerekend op hun publicaties in wetenschappelijke tijdschriften. Intensieve interactie tussen de docenten en studenten is uitzonderlijk, net als effectieve feedback op de vele werkstukken die studenten moeten maken.

Martha Nussbaum spreekt in haar boek over de stille crisis in het onderwijs:

Echte verbinding met de mensen en wereld om ons heen en het stellen van de grote vragen in de opleidingen moet wijken voor het economisch profijt. ‘Vaardigheden die nodig zijn om democratieën levend te houden, worden wereldwijd terzijde geschoven, zonder dat daarover goed is nagedacht’.

‘Het boek - Weg met de parttime academie-  is haar dringende pleidooi om kunst, literatuur, talen, muziek, filosofie, geschiedenis, religie en cultuur (the ‘liberal arts’) niet als een overbodige luxe te zien, maar als essentieel voor de vorming van elke volwassene tot mondige staatsburger’, schrijft Hans Wansink’.

‘Kunst, spel en literatuur helpen verwondering, empathie, verbeeldingskracht en inlevingsvermogen bij leerlingen te ontwikkelen’. ‘Een goed ontwikkelde verbeeldingskracht is niet alleen essentieel voor een tolerante samenleving, maar ook voor een gezonde zakencultuur, want innovatie vereist flexibele, open en creatieve geesten’, betoogt Martha Nussbaum in haar boek. ‘Daarom winnen volgens haar mensen met een opleiding in de liberal arts het bij sollicitatieprocedures meestal van mensen met een veel nauwer toegespitste beroepsopleiding’.

Dat is een rake observatie, die ook voor Nederland relevant is, merkt Hans Wansink op. Om meteen te vervolgen met ‘Liberal arts vormen oorspronkelijk de disciplines die in de klassieke oudheid werden onderwezen aan vrije jongens én meisjes: grammatica, logica, welsprekendheid, rekenen, geometrie, muziek en sterrenkunde. Technische en toegepaste vakken, zoals geneeskunde, waren bij de Grieken en Romeinen alleen voor slaven bestemd’.

In de VS en in Engeland, zo blijkt uit dit artikel, bestaan naast gewone universiteiten liberal arts colleges. Kenmerkend zijn een breed vakkenpakket, het onderwijs is intensief en socratisch en er wordt veel discussie gevoerd in kleine groepen.

Columbia University biedt naast het gewone programma verplicht het beroemde Great Books Program aan, waarbij studenten klassieke teksten moeten lezen. Het behoefte geen betoog dat Martha Nussbaum graag ziet dat elke universiteit zó n cursus liberal arts voor alle studenten instelt, ook om bedreigde instituten voor oude talen, geschiedenis, theologie, muziek-en theaterwetenschap, filosofie en andere humaniora open te kunnen houden.

In de Nederlandse universiteiten is er ruimte genoeg voor een verplicht liberal arts programma, zoals Nussbaum bepleit, besluit Hans Wansink in dit artikel. Het gemiddelde aantal uren dat studenten aan hun studie besteden ligt immers rond de 20 uur, afgezien van enkele uitzonderingen zoals geneeskunde.

Martha Nussbaum: Niet voor de winst. Vertaald uit het Engels  door Rogier van Kappel, ISBN 978 90 263 2404 8

Het artikel Weg met de parttime academie, hier uitgebreid samengevat, is verschenen in de Volkskrant  van 27 augustus 2011.
Foto Martha Nussbaum: van haar eigen website.