Mijn favoriete kinderboekenpersonage, Spijtebijt: 'Vaak weten deze leerlingen wel hoe dat het hoort, alleen lukt dat niet'

25 augustus 2016

Als docent aan een VMBO-school laat Arno van Uden zich op veel manieren inspireren. Eén inspiratiebron is het werk van Annie M.G. Schmidt, in het bijzonder één van haar personages: Spijtebijt. Het wilde jongetje Spijtebijt heeft een hoofdrol in het boek Pluk redt de dieren. Het verhaal van Spijtebijt klinkt door in Arno's oor op momenten dat leerlingen 'reageren zoals ze reageren'. Vaak weten deze leerlingen wel hoe dat het hoort, alleen lukt dat niet. De reacties staan dan symbool voor hun onmacht. Straffen helpt dan niet, een luisterend oor wel.' Dit is de zevende aflevering van een serie waarin onderwijsmensen over een kinderboek (of personage) schrijven.

Spijtebijt wordt opgevoed door twee beren, Moem en Psasj, in het Canadese woud. Zij zijn lief voor hem, hij mag tussen ze in slapen. Spijtebijt wordt op zijn zesde “natuurlijk” weggehaald bij de beren en ondergebracht bij tante Pleeg. Tante Pleeg is lief, maar heeft het lastig met Spijtebijt. Hij reageert namelijk zoals hij geleerd heeft, hij bijt als hij gefrustreerd is. Vervolgens zegt hij:”Ik heb spijt”. Het kwaad is dan al geschiedt.

Moem en Psasj zijn inmiddels ondergebracht in de plaatselijke dierentuin. Zij ontsnappen en verschuilen zich in het park. De hulp van Spijtebijt wordt ingeroepen, om de beren uit het park te halen, zodat ze weer terug kunnen naar de dierentuin. Spijtebijt is dolgelukkig als hij de beren Moem en Psasj weer ontmoet. Hij laat ze dan ook niet naar de dierentuin gaan, maar neemt ze mee naar de flat van tante Pleeg. Twee grote beren in een kleine flat kan niet en bovendien zijn ze niet zindelijk.  Pluk zijn hulp wordt ingeroepen. Hij brengt de beren naar de Weerman. De Weerman heeft een heel groot geheim ondergronds park waar vele dieren in verschillende klimaatgebieden leven, afgescheiden door glazen wanden. Dit is beter voor Moem en Psasj. Spijtebijt vindt het goed, van Pluk mag hij namelijk elke maand op bezoek. Pluk verzint dit zodat Spijtebijt meehelpt om Moem en Psasj naar het land van De Weerman te krijgen. Later komt Spijtebijt erachter dat hij helemaal niet op bezoek kan bij Moem en Psasj. Hij raakt in paniek en bijt verschillende mensen. Om erger te voorkomen regelt Pluk dat Spijtebijt op bezoek mag bij Moem en Psasj. Dit gaat niet zonder horten of stoten. Spijtebijt wil maar één ding, naar de beren. Eenmaal binnen bij De Weerman, bijt Spijtebijt De Weerman en rent naar Moem en Psasj. Hij vertrekt met de beren het uitgestrekte land van De Weerman in. Pluk is hem kwijt en keert zonder Spijtbijt terug naar tante Pleeg. Zij maakt zich ongerust.

Is Spijtebijt wel zo gelukkig bij Moem en Psasj? Beren kunnen per slot van rekening geen mens opvoeden. Spijtebijt mist tante Pleeg en besluit op zoek te gaan naar De Weerman. Dit valt niet mee in het uitgestrekte land, hij verdwaalt. Iedereen is nu ongerust over Spijtebijt.

De Weerman en Pluk gaan, met een jeep, in het uitgestrekte land op zoek naar Spijtebijt. Ze vinden hem. Het eerste wat hij zegt:”Ik wil naar tante Pleeg en ik wil naar de beren”. Hij is in de war. Pluk wil luisteren naar Spijtebijt. De Weerman reageert boos op Spijtebijt en luistert niet naar hem. Hij is namelijk niet gehoorzaam en bijt. Spijtebijt wordt boos en bijt. Hierdoor rijdt De Weerman een glazen afscheidingswand kapot en komen de verschillende klimaatzones van zijn land bij elkaar. Nu zijn de dieren in gevaar en moeten gered worden. Pluk redt de dieren, spijtbijt wordt door De Weerman opgesloten bij de beren. Hij moet van De Weerman 1000 regels schrijven:”Ik mag niet bijten”. Dit lukt hem niet. Gedurende het schrijven hoort hij gejank. Spijtebijt gaat er op af om het dier, een poolvosje, te helpen. Het dier kan niet weg, zijn staart zit vast onder een omgevallen boom. Terwijl Spijtebijt het poolvosje helpt, wordt hij gebeten. Het poolvosje heeft meteen spijt. Spijtebijt herkent dit en houdt een redevoering:

“Luister”, zei hij. “Ik weet precies hoe het is, arme vos. Je kunt het bijten niet laten, net als ik. En al laat ik je duizend regels schrijven, dan leer je het nog niet af. En iedereen wordt woedend op je. En ze willen je niet meer helpen, omdat je bijt. Maar ik zal je eens wat zeggen: ik help je tóch. En als je me dan bijten wil, dan doe je dat maar.”

Spijtebijt bevrijdt het poolvosje zonder nog gebeten te worden. De Weerman heeft de redevoering gehoord. Hij zegt: 'Laat die regels maar, hier heb je meer van geleerd.'

Spijtebijt laat regelmatig van zich horen. Spijtebijt is voor mij dan ook een metafoor op momenten dat leerlingen reageren, zoals ze reageren. Vaak weten deze leerlingen wel hoe dat het hoort, alleen lukt dat niet. De reacties staan dan symbool voor hun onmacht. Straffen helpt dan niet, een luisterend oor wel.

Arno van Uden is leraar op het Kempenhorst College in Oirschot.

 

Jouw verhaal bij je (favoriete) kinderboek?

Heb jij een favoriet kinderboek? Of wil je een van je (favoriete) kinderboeken onder de aandacht brengen in een kort blog en vertellen wat het boek voor je betekent of betekende? Mail je tekstbijdrage dan naar [email protected]