Leraren die leraren pesten: hoe zit dat?

3 mei 2015

De laatste anderhalf jaar staat het onderwerp pesten behoorlijk in de belangstelling. Tijdens een literatuuronderzoek voor zijn laatste boek stootte gedragsdeskundige Kees van Overveld op een voor hem onbekend fenomeen: leraren die leraren pesten. Met enig ongeloof las hij een aantal Engelstalige artikelen. Hoe kunnen leraren dit doen?, dacht hij. Juist díe doelgroep die leerlingen wijzer moet maken over het respectvol omgaan met anderen? Hij onderzocht het fenomeen en deelt zijn bevindingen. Dit artikel werd eerder geplaatst op wij-leren.nl.

Omdat ik benieuwd was of dit pestgedrag ook in Nederlandse scholen zou plaatsvinden, plaatste ik een oproep via Twitter en LinkedIn. Ik stelde de vraag of gepeste leraren bereid waren een interview aan mij te geven. Ik kreeg zo’n tien reacties. Een aantal leraren deed hun verhaal via de mail. Wat mij trof, was de angst die in de mails naar boven kwam. Men wilde geen interview geven omdat men bang was dat het verhaal door het bestuur of directie zou worden herkend. Sommige mensen hadden een spreekverbod  en durfden niet openlijk het verhaal te vertellen. Dat zou ontegenzeggelijk consequenties hebben.

Uiteindelijk waren er drie leraren zo dapper om mij hun verhaal te vertellen. Hun informatie heb ik gebruikt om dit artikel te schrijven. Het doel van dit artikel is om meer aandacht te vragen voor dit redelijk onbekende fenomeen.

'Ik kreeg op het laatst geen notulen en nieuwsbrieven meer in mijn postbakje. Zo kwam ik er een keer achter dat er in de pauze een ingelaste vergadering was. Toen ik na 20 minuten de vergaderruimte binnen kwam zag ik spottende gezichten. De directeur draaide het verhaal zo dat ik het gevoel kreeg dat het mijn eigen schuld was.'

'Als zorgcoördinator moest ik een pestprotocol schrijven. Terwijl ik zelf werd gepest...  En die pestende collega’s staan vervolgens met een stalen gezicht voor een groep leerlingen om lessen te geven over het tegengaan van pesten. Onvoorstelbaar, hoe triest!'

Pesten

In de literatuur worden diverse definities van pesten gebruikt. Pesten is mijns inziens een vorm van agressie (fysiek, verbaal, psychisch). Het heeft altijd drie elementen in zich:

1. Het gedrag is intentioneel. (Men heeft duidelijk de bedoeling de ander te schaden of te kwetsen).


2. Er is sprake van een patroon. (Er vinden meerdere gebeurtenissen plaats over een bepaalde tijdsperiode. Het is aannemelijk dat de gebeurtenissen zullen aanhouden).


3. Het pestgedrag gebeurt vanuit een machtsverschil. (De dader is fysiek/mentaal sterker, hij heeft een hogere positie in de organisatie en/of er zijn meerdere personen die samenspannen).

Het pestgedrag tussen leraren kan allerlei vormen aannemen. Hieronder volgt een niet uitputtend overzicht.

• Buitensluiten (niet vertellen dat er na schooltijd nog een drankje wordt genuttigd).


• Informatie onthouden waardoor iemand faalt (geen notulen of verslagen in het postvak krijgen).


• Roddelen of leugens verspreiden over iemands privéleven (“Collega X gebruikt in het weekend cocaïne’) .


• Iemands competentie openlijk ter discussie stellen. (“Ik kreeg zo langzamerhand het gevoel dat het wel aan mij moest liggen. Ik ging steeds meer aan mijzelf twijfelen”).


• Taken bij iemand weghalen (“Ik mocht opeens niet meer alleen met ouders spreken”).


• Iemand kwetsen (“Het tekenen van de diploma’s van de schoolverlaters wordt gezien als een beloning voor hard werken tijdens het examenjaar.  Vier collega’s werden gevraagd; ik niet”).


• Gezag ondermijnen (“Ik had drie leerlingen straf gegeven. De adjunct maakte dat met veel omhaal weer ongedaan. Dit had ogenblikkelijk effect op de orde in de klas”).


• Vertrouwelijke informatie lekken (bijvoorbeeld door een directeur of vertrouwenspersoon).


• Iemand een bijnaam geven.


• Misbruik van macht door directieleden.

Uit de verhalen van de slachtoffers blijkt dat het niet alleen collega’s zijn die pesten. Ook directieleden maken zich er schuldig aan. Verder blijkt dat bovenschoolse directie en bestuur vaak de directie van de school beschermen en het slachtoffer laten vallen.

Redenen om te pesten

Uit de verhalen die ik te horen kreeg, wordt duidelijk dat leraren diverse redenen kunnen hebben  om collega’s te pesten. Een van de geïnterviewde leraren vertelde dat zij vaak ziek was. Het duurde erg lang voordat bij haar de juiste diagnose kon worden vastgesteld. In de periode tot aan die diagnose werd haar verweten zich aan te stellen. Collega’s namen het haar kwalijk dat ze zo vaak afwezig was omdat de leerlingen steeds moesten worden verdeeld over de groepen.

Een andere leraar vertelt dat zij het pispaaltje was van een hechte kliek leraren binnen het schoolteam. Het betrof leraren die al vanaf de oprichting van de school met elkaar samenwerkten en in de loop van de tijd allerlei ongeschreven normen en waarden hadden geformuleerd. Zo werd het slachtoffer voortdurend onder druk  gezet om meer over haar privéleven te vertellen. Het slachtoffer weigerde dat omdat de collega’s wel erg veel details wilden weten. Het slachtoffer werd verweten eigenzinnig en oncollegiaal te zijn.

Naast ziekte en het weigeren toe te geven aan de druk van de groep, blijken ook de volgende zaken reden om te pesten:

• Kritisch zijn tijdens vergaderingen.


• Controversieel zijn (afwijkende visie hebben, je niet gedragen volgens de heersende normen).


• Niet getrouwd, afwijkende levensstijl.


• Jonge collega die Master-diploma heeft (“Heb je die wijsneus weer!”).


• De schuld krijgen van een voorval.


• Machtsmisbruik.


• Ordeproblemen.

Het pesten blijkt vooral op te treden in schoolteams waar de sfeer slecht is en waar andere collega’s om wat voor reden dan ook niet ingrijpen als ze zien dat er wordt gepest.

Gevolgen voor het slachtoffer

Wat mij raakte in de interviews met de slachtoffers van het pestgedrag is de psychische deuk die men heeft opgelopen. Het blijkt dat het aanhoudende pestgedrag door collega’s zorgt voor twijfel. Het slachtoffer gaat daadwerkelijk geloven dat hij als enige fouten maakt, een waardeloos persoon is en ongeschikt is voor het vak. Hij gaat zich ook naar dit beeld gedragen waardoor het idee steeds sterker wordt dat hij inderdaad incompetent is (self-fulfilling prophecy).

Een van de geïnterviewde leraren vertelde dat zij als een zombie door de school liep. Ze was iedere dag van half acht ’s ochtends tot zes uur ’s avonds aanwezig om al het schoolwerk tot in perfectie voor te bereiden. Er mocht namelijk niets misgaan als de directeur weer eens onverwacht de klas binnenkwam om te observeren. Tijdens de pauzes bleef zij angstig  in haar lokaal om confrontaties met haar collega’s uit de weg te gaan. Dit leidde tot roddels en verwijten van oncollegiaal gedrag.

Voor sommige leraren heeft het pestgedrag (met name door directieleden) gevolgen voor de carrière. Zo vertelden leraren dat hun een nieuwe taak/functie werd onthouden terwijl het eerder wel was beloofd. Ook naar een door het bestuur betaalde opleiding kon men fluiten. In één geval werkte de macht van de directie door toen het slachtoffer naar een andere school overstapte. Na een hoopvol begin op de nieuwe school zorgde de tentakels van die vorige directeur voor een hervatting van het pestgedrag.

De dagelijkse confrontatie met pestende collega’s leidt tot een scala aan negatieve gevoelens. Men spreekt over frustratie, verwarring, twijfel, schaamte, pijn en boosheid. Daarnaast is er een grote angst om het verhaal aan de eigen partner of aan familieleden te vertellen (zelfs jaren nadat het pesten is gestopt). Een van de leraren vertelde dat zij lange tijd aan zelfmoord heeft gedacht. Gelukkig heeft zij die gedachte nu uit haar hoofd gezet.

LEES VERDER.

Dr. Kees van Overveld (1963) is gedragsdeskundige.