Kwaliteit van Onderwijs - 'Bildung is terug, ofwel 21st Century Skills blijken intens verbonden met 18th Century Ideals’

19 mei 2015

Wat is Bildung eigenlijk? Een woord dat vaak gebruikt wordt, maar waarvan de achtergronden zelden naar voren komen. Historicus Pieter Gerrit Kroeger - tegenwoordig hoofdredacteur van ScienceGuide - doet een eerste aanzet in een bijdrage in de aanloop naar het congres Kwaliteit van Onderwijs, op 25 juni in Nieuwegein. Op zeven spraakmakende thema’s vindt een online debat plaats. Kroeger was eerder onder andere persoonlijk adviseur van bewindslieden van het Ministerie van O&W en beleidsadviseur van de Europese Commissie en de HBO-Raad. 'Bildung is helemaal terug. En 21st Century Skills blijken intens verbonden met 18th Century Ideals.'


‘Bildung’ is helemaal terug als ideaal van coherent, verdiepend onderwijs, zowel in HBO en WO, als zeker ook in de lerarenopleidingen en de aandacht voor vorming tot burgerschap en interculturele competenties. Om te voorkomen dat het discours daarover vervalt in vage, welmenende algemeenheden, is het goed de oorsprongen ervan als cultureel en maatschappelijk ideaal te kennen en te verkennen voor vandaag. Dit voert ons naar een van de meest turbulente, gewelddadige tijden van revolutie en omwentelingen in de Europese geschiedenis: de periode van de Industriële en de Franse Revolutie. Deze was ook het tijdperk van de Founding Fathers in de USA en de Weimarer Klassik rond Goethe en Schiller. De politieke en culturele idealisten in die generatie drukten een bijzonder stempel op de Westerse wereld en beschaving in de eeuwen sindsdien, mede omdat zij hun ideeën konden lanceren en praktiseren in een fase van ongekende beroering en revolutionaire verandering. Pregnant voorbeeld daarvan is hoe de broers Wilhelm en Alexander von Humboldt rond 1810 onderwijs en wetenschap in Pruisen fundamenteel konden moderniseren tot een meritocratisch bestel voor heel het volk en als collectief maatschappelijk ‘merit good’.

Het stellen van de norm van ‘Bildung’ en van de nieuwe institutie van ‘de universiteit’ als onafhankelijk kenniscentrum was alleen mogelijk als een krachtig ‘politiek feit’, waarin idealisme en macht tijdens een diepe staatscrisis elkaar konden reiken. Wilhelm von Humboldt definieerde de kern van ‘Bildung’ als ideaal en zorgde voor een compleet ‘redesign’ van het nationaal onderwijsbestel in twee jaar bestuurlijk werk. De impact hiervan – vooral als conceptuele visie op wat de aard en missie van kenniscentra en onderwijs als bestel is – is bijzonder groot en diep gebleken. De renaissance van het ideaal van ‘Bildung’ is daarbij geen toeval. Zij is sterk verbonden met de behoefte aan coherentie, aan brede vorming in eigentijdse zin met wortels in diepe culturele tradities en aan normatieve perspectieven.

‘21st Century Skills’ blijken intens verbonden met ‘18th Century Ideals’. De mens Wilhelm von Humboldt en zijn jongere broer Alexander – geniale geleerde en ontdekkingsreiziger – blijken daarbij bronnen van inspiratie die niets aan actualiteit, fascinatie en herkenning verloren hebben.

Pieter Gerrit Kroeger is hoofdredacteur van ScienceGuide. Hij is historicus en was onder andere persoonlijk adviseur van bewindslieden van het Ministerie van O&W en beleidsadviseur van de Europese Commissie en de HBO-Raad.

Congres Kwaliteit van Onderwijs (25 juni Nieuwegein)