Het muziekstuk dat samenleving heet

2 maart 2016

'Alle geluiden tezamen, mits goed georkestreerd, geven een prachtig muziekstuk, waarin ieder instrument zijn eigen specifieke klank ten gehore kan brengen.' Een dirigent geeft sturing aan een orkest, net zoals een leraar aan een schoolklas. Een bijdrage van levenskunstenaar Tamara van der Woerdt over muziek, sturing, kinderen en het muziekstuk dat samenleving heet.

Een paar maanden geleden zat ik samen met mijn kinderen te kijken naar een aflevering van het tv-programma het Klokhuis. Centraal in deze aflevering stond de dirigent van een orkest. Wat zijn taak was, wat er zonder hem met het orkest gebeurde wanneer hij geen sturing gaf of wanneer hij wel sturing gaf, maar niet de juiste.

Zonder zijn sturing ontstond een chaotisch muziekstuk, een kakofonie van geluiden door elkaar heen in een oorverdovend kabaal, waar geen enkel geluid meer goed tot zijn recht kon komen. Het ritme was totaal zoek, de klanken hielden geen maat en het geheel was een grote brij aan geluiden waarin de kwaliteiten van de individuele muziekinstrumenten volledig ten onder ging in de massa van het geheel.

Wanneer de dirigent de verkeerde sturing gaf, kwam het gecomponeerde muziekstuk niet goed tot zijn recht. Het muziekstuk miste het vermogen om de toehoorder in vervoering te brengen. Sommige instrumenten klonken te hard, sommige instrumenten te ingetogen, sommige instrumenten liepen uit de pas en sommige instrumenten klonken goed, maar deden het geheel geen recht doordat ze op het verkeerde moment ten gehore werden gebracht. Stuk voor stuk allemaal mooie instrumenten met een geheel eigen geluid die hun eigen unieke geluid geen eer aan konden doen, doordat de dirigent het eigene van het geluid niet goed in het stuk wist toe te passen, te timen of te plaatsen.

Alle geluiden tezamen, mits goed georkestreerd, gaven een prachtig muziekstuk, waarin ieder instrument zijn specifieke klank ten gehore kon brengen en zijn eigen specifieke bijdrage in het muziekstuk had. Een bijdrage die maakte dat het geheel der delen elkaar versterkte en samen meer waren dan ieder instrument alleen. Soms frivool, soms inspirerend, soms massaal en dan weer ingetogen. Klanken die vroegen om te dansen, te spelen, te verwonderen, te luisteren of gewoonweg over je heen te laten komen. Klanken die allemaal hun eigen uitwerking hadden en iets anders met de toehoorder deden: in beweging komen of juist in ruste gaan, op nieuwe ideeën komen of juist bezinnen op wat er al (in aanleg) aanwezig is, verwondering over de klank van een bepaald muziekinstrument of uitgedaagd worden om de klank van dit muziekinstrument meer te accentueren.

Zo is het ook met onze kinderen en de leerkracht op school. Ik zie de leerkracht als een dirigent, die de taak heeft om de klank van ieder muziekinstrument, onze kinderen, goed tot hun recht te laten komen.

Voordat de leerkracht dit kan doen, zal hij zich moeten verdiepen in het eigene van het muziekinstrument. Wat is de klank van het instrument? Hoe moet het instrument bespeeld worden? Wat is het bereik van het instrument? In welke omstandigheden kan het instrument goed bespeeld worden? Wanneer klinkt de klank het mooiste? Welke sturing vraagt het instrument van de dirigent? Kortom, wat zijn de kwaliteiten van ieder instrument en hoe kunnen deze kwaliteiten het beste gedijen? Is het een instrument dat samen met andere instrumenten ten gehore gebracht moet worden? Is het een instrument dat soms even alleen moet klinken om daarna weer in samenspel met andere instrumenten de ondertoon te voeren? Ieder instrument zijn eigen vermogen, zijn eigen kwaliteit en zijn eigen ‘klankkast’. Aan de leerkracht de taak om al die klanken samen te laten weerklinken op een wijze dat ieder instrument in bezieling zijn eigen specifieke geluid ten tonele brengt.

De leerkracht kan dit echter niet alleen en heeft de ouders nodig om te ontdekken wat het specifieke geluid is dat gevormd mag worden. Om te ontdekken hoe dit geluid het beste tot zijn recht kan komen. Daarom is een goede samenwerking tussen de leerkracht en de ouders onontbeerlijk. De ouders kennen als geen ander de klank van hun kind. Zij weten wanneer deze klank uit de maat loopt, wanneer deze klank overstemd wordt door andere klanken of wanneer deze klank niet in de juiste setting vertoeft om optimaal te kunnen klinken. Ouders zijn nodig om de leerkracht het eigene van ons kind te leren, zodat de leerkracht zijn of haar geluid goed ten gehore kan brengen in het muziekstuk dat SAMENLEVING heet.

En zoals bij de piano ook de zwarte toetsen hun bijdrage aan het geheel leveren, zo leveren ook de kinderen die anders zijn dan de doorsneekinderen hun bijdrage. Je moet alleen weten wanneer en hoe deze zwarte toetsen bespeeld moeten worden. Hoe ze deel uit kunnen maken van het geheel op een wijze dat ze geen valse noot vormen, maar een welkome afwisseling en aanvulling zijn te midden van alle klanken.

Soms hebben ouders hulp nodig om te ontdekken wat de klank van hun kind is. Soms hebben ouders hulp nodig om de klank van hun kind het beste tot zijn recht te laten komen, hetzij thuis, hetzij op school, hetzij bij beiden.

Net als de schoolklas een orkest vormt, vormen ouders en hun gezinnen ook een orkest. Ook zij moeten leren hoe ze een goede dirigent voor hun eigen gezin kunnen zijn. Dat leren gaat met vallen en opstaan en heel soms heb je iemand nodig die naast je komt staan en je de weg wijst die voor je ligt. De weg die jij zelf eigen kan maken door meester te worden in je rol als dirigent. Een dirigent voor je eigen gezin, maar ook een hulp-dirigent voor het schoolorkest.

Pas als jouw kind in beide orkesten zijn plekje heeft gevonden en de beiden orkesten elkaars bijdrage erkennen, kan jouw kind zich richten op het geluid dat hij ten gehore wil brengen. Omdat het zich veilig, geborgen en gedragen voelt om met vallen en opstaan zijn eigen weg te gaan.

Tamara van der Woerdt is levenskunstenaar. Dit is de website van haar praktijk I am Bodysense - teaching & support  in Amersfoort.