Het belang van tijdige feedback, óók voor de docent

31 januari 2017

'Het verkrijgen van tijdige feedback over de voortgang van het leerproces van jouw leerling is eigenlijk onmisbaar, zowel voor de docent als de leerling zelf. En met tijdig bedoel ik dan ruim voordat er sprake is van een toets, zodat je waar nodig nog voldoende bij kunt sturen.' VO-docent en onderwijsvernieuwer Christiaan van Os neemt je mee in zijn feedbackmethode, die ook aanzet tot zelfreflectie. 'Leerlingen zijn altijd bereid om aan te geven wat er anders of beter kan, mits je ze de mogelijkheid geeft om met je in gesprek te gaan en ze het gevoel geeft dat je bereid bent om serieus naar ze te luisteren.'

Ik denk hierbij altijd aan de prachtige metafoor van de kok die soep bereid. Als de soep eenmaal bij de klant op tafel staat, valt er niets meer te veranderen aan de kwaliteit van de soep. Het is dan wat het is. Voordat de soep wordt geserveerd, is het dan ook raadzaam voor de kok om goed voor te proeven en waar nodig nog wat toe te voegen (een beetje peper wellicht), zodat de soep op het moment suprême zonder problemen kan worden voorgeschoteld aan de klant.

In deze blog vertel ik je over een laagdrempelige en eenvoudige methode waarbij je jezelf met 4 gekleurde bekertjes in staat stelt om feedback te ontvangen van jouw leerlingen en jouw leerlingen tegelijkertijd stimuleert tot een stukje zelfreflectie. Het activeert leerlingen om aandachtiger mee te doen met de les. Voor de oplettende lezer: deze methode is geïnspireerd op een deel van de BBC documentaire ‘The Classroom experiment’. Een aanrader.

Hoe werkt het
Tijdens een les zet je op elk tafeltje een torentje van 4 bekertjes. Een witte, een rode, een gele en een groene (in deze volgorde, met de witte beker onderop). Jouw leerlingen gebruiken de bekertjes om jou snel, eenvoudig en non-verbaal feedback te geven over wat er op dat moment in de klas gebeurt. Hoog opgestoken vingers zijn hierbij dus niet nodig. De kleur beker die een leerling bovenop het torentje plaatst, communiceert een signaal dat je vooraf hebt afgesproken. Ik gebruik de volgende signalen:

Groen: ‘alles in orde, ik begrijp wat er gezegd wordt en waar ik mee bezig ben’

Geel: ‘ik weet niet zeker of ik de uitleg / opgave volledig begrijp, het gaat iets te snel’

Rood: ‘alarm, ik volg het niet meer en ik heb nu hulp nodig’ (overigens hebben mijn leerlingen hier op eigen houtje nog een andere betekenis aan gegeven, maar dat vertel ik je verderop in deze blog)

Wit: ‘alles oké, ik werk zelfstandig en neem niet deel aan de uitleg’.

Tijdens de klassikale uitleg of bijvoorbeeld tijdens het zelfstandig verwerken van een vraagstuk heeft een leerling nu op elk moment de gelegenheid om de docent een signaal te zenden, zonder dat er ook maar iets gezegd hoeft te worden. Als docent ontvang je op deze manier hele nuttige en directe feedback over het begrip van de leerling en kun je het verloop van jouw les desgewenst aanpassen. Een prachtige kans om jouw les zo effectief mogelijk te maken.

Waarom de bekertjes?
De praktijk leert dat leerlingen lang niet altijd aangeven dat ze een uitleg of verwerkingsopgave niet snappen. Dat kan te maken hebben met het feit dat sommige leerlingen bang zijn dat ze ‘dom’ gevonden worden op het moment dat zij tijdens de uitleg of op een ander moment een vraag stellen. Ook wil het weleens voorkomen dat leerlingen uit beleefdheid en respect niet willen zeggen dat ze de uitleg niet snappen. En daarnaast zijn leerlingen in hun hoofd nu eenmaal ook niet altijd bezig met jouw uitleg of andere lesactiviteit. Hierdoor hebben we vaak ook geen duidelijk idee hoe de uitleg bij alle leerlingen is binnengekomen.

Met behulp van de bekertjes kunnen we hier een stokje voor steken. Het voordeel van de bekertjes is dat leerlingen een tastbare herinnering op hun tafeltje hebben om constant te reflecteren over het begrip van de stof en dat maakt een wereld van verschil. Ze weten immers dat er van ze verwacht wordt een signaal te zenden dat overeenkomt met hun huidige begrip en in mijn ervaring werkt dit dus ook zeer activerend in de les.

Leerlingen vinden het in mijn ervaring ook gewoon leuk en verfrissend om op deze laagdrempelige manier (zonder publiekelijk iets te moeten zeggen) duidelijk te maken hoe het zit met hun begrip en of ze bijvoorbeeld hulp nodig hebben.

Om een en ander te illustreren, deel ik nu een deel van mijn ervaringen uit de les om je te laten zien hoe dit in de praktijk uit kan pakken.

De praktijk op vrijdagmiddag
Dinsdagmiddag het vijfde lesuur. Mijn vierde klas komt binnenlopen, in sommige gevallen met de nodige tegenzin, gezien het feit dat het o zo aantrekkelijke weekend voor de deur staat. Na een tweetal minuten zit iedereen er klaar voor en kunnen we beginnen. Net als de voorgaande les, staan de bekertjes op hun tafel uitgestald, dus mijn leerlingen weten hoe ze de bekertjes kunnen gebruiken.
Direct valt op dat Floris het rode bekertjes vliegensvlug bovenop heeft geplaatst. Ik kijk hem vragend aan en Floris zegt: 'ja meneer, dit is een protestbekertje. Kunnen we deze les geen film gaan kijken? Het mag zelfs een economische zijn.' Lachend dank ik Floris voor zijn genereuze aanbod en verzoek hem om het groene bekertje weer bovenop te doen.

Ik introduceer vervolgens het onderwerp van deze les (prijselasticiteit, een relatief wiskundig en abstract onderdeel van het vak economie) en de hand van Jesper schiet omhoog. 'Meneer, mag ik het witte bekertje gebruiken? Ik heb al vooruit gewerkt en dit onderwerp heb ik al gezien in één van uw filmpjes en ik begrijp het al.'

Ik geef Jesper toestemming en weet nu ook meteen dat ik Jesper er tijdens de uitleg niet bij hoef te betrekken; hij gaat zelfstandig verder. Ik ga later nog wel een kijkje nemen of het met zijn begrip van dit stukje stof inderdaad goed zit.
Voor de rest van de klas start ik met mijn uitleg. Ik besluit heel visueel te beginnen met een elastiek in mijn beide handen.

'Elasticiteit gaat over oorzaak en gevolg. Als ik met mijn rechterhand aan dit elastiek trek, is er een duidelijk effect te zien. Het elastiek rekt uit. De kracht die ik met mijn hand uitoefen is de oorzaak, het gevolg is dat het elastiek uitrekt. Zo is er ook een verband tussen het veranderen van de prijs van een product en het effect daarvan op de gevraagde hoeveelheid naar de product.'

Nadat ik enkele voorbeelden noem waarbij een prijsverandering heel weinig of juist heel veel effect heeft op de vraag naar dat product, zie ik nog steeds groene bekertjes. Na een enkele check, waarbij ik leerlingen in hun eigen woorden vraag te herhalen wat er zojuist is uitgelegd, ga ik verder richting het abstractere gedeelte.

Ik schrijf de volgende formule op het bord: 'Ev = (procentuele verandering van Qv) / (procentuele verandering van P)'.

Terwijl ik dit doe zie ik in mijn ooghoeken al wat beweging. Een vijftal gele bekertjes is verschenen. Ik vraag Jessica naar de precieze betekenis van haar gele bekertjes: 'ja meneer, als we met formules en getallen moeten werken, vind ik het vaak een beetje spannend worden, dus zou u hier niet te snel doorheen willen gaan?' De andere leerlingen met een geel bekertje knikken instemmend. 'Dankjewel voor de feedback Jessica. Ik zal er rekening mee houden tijdens de rest van de uitleg.'

Gerustgesteld ademt Jessica uit en uiteindelijk blijkt dat ook de leerlingen met gele bekertjes heel goed mee kunnen komen. Ze hadden waarschijnlijk gewoon even wat behoefte om hun zorg uit te spreken.

Terwijl ik op het punt sta om mijn uitleg bijna te beëindigen, zie ik achterin een drietal leerlingen die hun groene bekertjes verwisselen voor de rode. Kaj neemt het woord: 'ja meneer, bij dat laatste gedeelte met die berekening en wat dat dan vervolgens betekent, was ik even helemaal de weg kwijt'. Iets soortgelijks gold ook voor de twee andere leerlingen.

'Goed dat jullie het aangeven mannen. Is het een idee dat jullie voor nu even hier vooraan komen zitten? Dan help ik jullie even verder op weg en kan de rest van de klas alvast even aan de slag met een oefening'. De heren knikken instemmend.

De rest van de rest verloopt op een prettige manier en zelfs Floris, die duidelijk kenbaar had gemaakt dat hij geen zin had, seinde mij met een rood bekertje dat hij even hulp nodig had. Ik gaf hem bij het afscheid nemen nog even een groot compliment over zijn inzet en dat hij toch door had weten te zetten.

Het lesuur erop (een van mijn vijfde klassen) verloopt in eerste instantie vergelijkbaar, totdat ik na vijf minuten uitleg over inkomstenbelasting opeens een zee van rode bekertjes voor me zie. Enigszins geschrokken maar toch ook nieuwsgierig, vraag ik me af wat tot deze massale opstand heeft geleid. Waar ik in eerste instantie aan een grapje dacht, blijken de leerlingen heel serieus.

Susanne besluit op dat moment het woord te nemen: 'meneer, de meesten van ons hebben net een heel lastig en vervelend proefwerk wiskunde gehad en onze concentratie is nu helemaal weg. We kunnen nu wel net doen alsof we allemaal goed zitten te luisteren, maar ik denk niet dat het zo veel zin heeft.' Kort daarna volgt een instemmend geroezemoes.

Na een klein moment van stilte reageer ik: 'Goed dat jullie het aangeven. Laat ik het voor deze les dan even bij jullie neerleggen. Wat zou een goed alternatief zijn, waarbij jullie nog wel iets leren over belastingen?' Toen het daarop even stil bleef, gaf ik mijn leerlingen aan dat ze maximaal vijf minuten de tijd kregen om gezamenlijk tot een alternatieve les te komen.

Driftig verschenen her en der mobiele telefoons en het was al snel raak. 'Nick heeft een goed idee meneer', kwam uit verschillende richtingen tot mij. Nick: 'vorige week heb ik een klein stukje van een documentaire over belastingontduiking gezien meneer. Volgens mij ging het over rijke mensen die hun geld in het buitenland verborgen houden zodat ze minder belasting hoeven te betalen. Dat was heel interessant en economisch. Ik heb de link al naar u gemaild.'

Met een grijns op mijn gezicht bedankt ik Nick voor zijn suggestie en zijn doortastendheid. Nog voordat ik daarna mijn vraag had uitgesproken of meer mensen dit idee zagen zitten, bereikte mij een tsunami van geluid, met als gemene deler 'ja meneer, schiet maar op, anders kunnen we het niet afkijken'.

Lees verder.