Gevraagd: autonomie, ter voorkoming van terminale serieusheid!

13 augustus 2017

COLUMN - We slikken de massacultuur. Conformeren ons aan het grote geheel. En daarnaast is in een hokje geduwd worden en je laten labelen nog nooit zo veilig en gemakkelijk geweest. Het biedt ons blijkbaar structuur en duidelijkheid. Maar komt dit ook onze weg naar de verwezenlijking van zelfontplooiing ten goede? Pascal Cuijpers – docent in Echt – denkt het antwoord te kennen en stuit op het belang van autonomie.  

Onlangs stuitte ik op een filmpje, dat pijnlijk aan het licht brengt hoe het zit met de hedendaagse ‘autonomie’ van de mens. Shockerend is het om te vernemen dat ons creatieve potentieel al is gehalveerd vóór ons tiende levensjaar. In die periode wordt een groot gedeelte van de eigen intuïtie, inbreng en creativiteit gestroomlijnd met de  norm. Deze norm zit dan om je heen, in het klaslokaal.

In de eerste cruciale onderwijsjaren leer je haarfijn wat het betekent om je aan te passen aan de rest. Creativiteit wordt steeds minder gestimuleerd, een eigen, afwijkende visie wordt steeds minder gewáárdeerd.  In enkele jaren worden we klaargestoomd voor het leven in de maatschappij. In de meeste gevallen gaat dat gepaard met voornamelijk het áfleren van persoonlijke en, dan nog, unieke kenmerken van je persoontje. Je vormt je naar ‘het gemiddelde’ en krijgt een label wanneer je daar een voetstap buiten treedt.

Nadat je schoolloopbaan is afgerond, moet je je naar een functie voegen. Een baan waarin je al je ‘afgeleerde creativiteit en eigenheid’ moet etaleren, om de processen en doelstellingen te behalen die van je verlangd worden. Je bent onderdeel van een collectief, waarin neuzen liefst dezelfde richting op wijzen. Mede daardoor bereik je tussen je veertigste en vijftigste jaar een vorm van ‘terminale serieusheid’. Op dat moment heb je al je uniciteit en creativiteit ingeleverd om te kunnen/mogen voldoen aan de gewenste samenleving. In al zijn uniformiteit.

Maar juist het behoud van die onbevangen, creatieve input van vroeger, kan zorgen voor een ommekeer. Een wereld waarin mensen open durven te staan voor andere, mogelijk baanbrekende visies, vernieuwende concepten. En in plaats van ‘zich laten organiseren’, ‘zelf organiseren’ als motto hanteren. Waar jouw input gewaardeerd en zelfs gewenst is. Waar opgelegde planmatige vergaderingen plaats maken voor het ventileren van eigen initiatieven en deze durven te ondervinden. En waar steeds meer mensen met een creatieve mindset, voorrang krijgen op de excellentere ‘IQ-vreters’.

Langzaam is er een kentering zichtbaar op dit gebied. Bedrijven, instellingen en scholen lijken steeds meer open te staan voor de ontwikkeling van de eigen autonomie - een van de drie psychologische basisbehoeften voor de mens, naast relatie en competentie, zie het werk van Ryan en Deci over motivatie - in te zien dat langs deze weg veel ‘winst’ valt te behalen. Vanuit de heersende conformiteiten gaat men op zoek naar de (autonome) eigenheid. ‘Anders durven kijken’, ‘anders leren uitvoeren’ en ‘uit comfortzones durven stappen’ zijn termen die de spreekwoordelijke hokjes voor iedereen op een kier zetten. ‘Falen en durven mislukken’ komt vaker op het verlanglijstjes te staan van baas, werknemer en student. Dit biedt immers mogelijkheden en kansen op latere succes– en vooral gelukservaringen. Plots besef je dat je werk doet dat echt bij je past en kun je zeggen dat je ‘goed’ bezig bent.

Deze ontwikkeling - de weg naar autonomie en zelfontplooiing, - zal ieder mens (en onze samenleving als geheel) verrijken!

Pascal Cuijpers is docent beeldende vorming op het Connect College in Echt. Hij publiceert o.a. in dagbladen, tijdschriften en onderwijsmagazines.