Max van Manen

Professor Emeritus – University of Alberta, fenomenologie

Max van Manen (1942) verruilde op zijn 25ste Nederland voor Canada en vond zijn betekenis en erkenning als hoogleraar in zijn onderzoek in de fenomenologie.

Van Manen had zijn opleiding tot leraar voor het basis- en middelbaar onderwijs voltooid, toen hij op zijn 25e Nederland verruilde voor Canada. Wat als een tijdelijk verblijf in de Nieuwe Wereld bedoeld was, werd een permanente verhuizing. 1973 was een sleuteljaar: niet alleen rondde hij toen zijn proefschrift af aan de Faculty of Education van de Universiteit van Alberta, maar ook trouwde hij met collega-docent Judith en ontving hij het Canadees staatsburgerschap.

Dat Van Manen zijn opleiding genoot op twee continenten, in twee heel verschillende wetenschappelijke tradities, is essentieel voor de ontwikkeling van zijn pedagogische interessevelden en methodologie. Na een productieve en met academische prijzen gelauwerde carrière als onderzoeker en hoogleraar aan diverse Canadese universiteiten, is Van Manen sinds 2011 met emeritaat – een periode waarin hij academisch uitermate actief gebleven is, met internationale lezingen en de publicatie van nieuwe werken.

Het gezin Van Manen heeft zijn weg gevonden in de fenomenologische teksten van Max: zijn vrouw Judith was docente Engels op een middle school en reikte vele voorbeelden aan. De muziekstudie van zoon Mark (bachelor als violist, maar inmiddels werkzaam als openbaar aanklager) vindt zijn weerslag in meerdere anekdotes. Zoon Michael is kinderarts en neonatoloog, maar is ook als fenomenologisch onderzoeker en auteur actief.

Centraal in Van Manens methodische aanpak staat het schrijven: om fenomenologie tot een kwalitatieve onderzoeksmethodologie te maken, benadrukt hij het belang (en de uitdaging!) van het schrijven als een intrinsieke dimensie van het benaderen, bevragen en fenomenologisch interpreteren van de directe ervaring. Daarmee sluit hij aan bij de traditie van een hermeneutische fenomenologie, waarbij de reflectie en het ‘verstaan’ van de ervaring verloopt via een interpretatieve taal en sensitieve taaluitingen, die de ervaring zo dicht mogelijk naderen en de verwondering levendig oproepen. Het ervaringszwangere en interpretatieve schrijven zelf wordt daarmee een vorm van onderzoek bedrijven en een methode om pedagogische kennis en betekenis boven te brengen.

Van Manen heeft hierover uitgebreid geschreven in Writing in the Dark: Phenomenological Studies in Interpretive Inquiry (2002). In Phenomenology of Practice (2014) beschrijft hij uitgebreid de methodologie voor het schrijven van LEDs (Lived Experience Descriptions).

Twee recentere werken verdienen speciale aanbeveling: het veelomvattende Phenomenology of Practice (2014) en het prachtige kleinood Pedagogical Tact – Knowing what to do when you don’t know what to do (2015). Dat laatste boek verscheen – eerder dan het Engelse origineel – bij NIVOZ in Nederlandse vertaling, onder de titel ‘Weten wat te doen wanneer je niet weet wat te doen – Pedagogische sensitiviteit in de omgang met kinderen’ (2014). Dit werk is misschien wel de meest toegankelijke entree tot het werk van Van Manen: het brengt de sensitiviteit en bedachtzaamheid in onderwijs en opvoeding op een invoelbare manier dichtbij en bundelt de belangrijkste inzichten uit Van Manens pedagogiek, terwijl de fenomenologische methodologie op de achtergrond blijft.

Phenomenology of Practice daarentegen is een carrière-omspannend werk dat zowel de kernauteurs van de fenomenologie samenvat en een behapbare geschiedenis van de fenomenologie bevat, als een praktische handreiking biedt om zelf anekdotes schrijvend aan de slag te gaan met fenomenologie in je eigen praktijk.