Een schoolteam in ontwikkeling: 'Vaak zoeken we verdieping in een opleiding, maar vergeten we het in onszelf te zoeken'

31 december 2013

Als directeur van Klinkers in Tilburg was Angela Horsten toe aan een verdiepingsslag met haar team. In dit blog beschrijft ze het proces van het afgelopen jaar, waarin ook haar eigen ontwikkeling, als persoon en  als leidinggevende, een voorname rol speelt. Een boek van Inge Nuyten over Dienend leiderschap biedt haar tot op de dag van vandaag de nodige inspiratie en legitimatie. Haar verslag: 'Vaak zoeken we verdieping in een opleiding, maar vergeten we het in onszelf te zoeken.'


Ik ben zeven jaar eerder  een droom gestart vanuit mijn diepgewortelde overtuiging dat onderwijs echt anders moet zijn voor onze kinderen. Nu staat er een school met bijna 350 leerlingen die zijn bestaansrecht heeft bewezen en waar al veel idealen zijn gerealiseerd. En toch was er een maar…

Wij willen graag laten zien dat wij de goede dingen doen, maar hebben in die jaren wel regelmatig een spagaat gevoeld. We zijn gestart vanuit idealisme en hebben verder gebouwd met het nodige realisme. Dat was nodig, maar daardoor  moesten we steeds terug  naar de oorsprong om bewust keuzes te maken. We hebben gekozen voor inhoud, om ervoor te zorgen dat onderwijs anders echt kan. Dat is ons gelukt! Gaandeweg dit kalenderjaar begon het bij mij te kriebelen. Voor mijn gevoel was de tijd rijp om een volgende stap te zetten en echt te kiezen voor de realisatie van onze oorspronkelijke visie.

Het bezoek van 'de innovatieinspectie' legde de pijnpunten voor mij bloot. Ze waren niet nieuw, maar brachten verwarring teweeg. In een toestand van verwarring krijgt je 'ware zelf' de gelegenheid om tevoorschijn te komen. Dat gevoel moest ik toelaten. De fase van het niet-weten is immers ook van belang (maar vreselijk ongemakkelijk). Kris Verbeeck, Cees de Wit, Astrid van de Hurk en Yvonne Meulman verwoordden alles wat ik voelde. Zij gaven mij het laatste duwtje tot het zetten van mijn volgende stap. De inhoud van de school was op orde, nu moest ik met mijn team in gesprek over de vorm waarin we ons onderwijs wilden gieten.

Na een paar slapeloze nachten (waarin je heerlijk kunt nadenken) besloot ik mijn team een brief te schrijven. Door de jaren heen heb ik gemerkt dat het mij het best lukt om mijn gevoel aan het papier toe te vertrouwen. In het dagelijks leven kom ik nooit praatjes te kort, heb ik overal een antwoord op, maar als je echt dicht bij jezelf moet komen en je kwetsbaar opstelt, is dat voor mij echt een ander verhaal.

De studieochtend die ik als schoolleider zou afsluiten, was bijzonder verlopen. Diverse teamleden hadden een presentatie gehouden over hun persoonlijke ontwikkeling en de diverse units vertelden ook hoe zij het afgelopen jaar hadden beleefd. Er waren meerdere teamleden die uitspraken uit hun comfortzone te willen komen. Tijdens die ochtend merkte ik hoeveel ingrediënten mijn teamleden aanreikten voor 'mijn afsluitende verhaal'. Alles kwam eigenlijk samen.



Met een knoop in mijn maag sloot ik de ochtend af. Ik pakte mijn brief en las hem voor. Helaas lukte dat niet zonder emotie. Als leidinggevende deed ik altijd erg veel moeite om mijn emoties de baas te blijven, om empathisch te zijn, maar geen traan te laten. Op de een of andere manier was dat voor mij not done. Maar op dat moment liet ik die muur zakken en nam mijn team mij waar  in mijn kwetsbaarheid. Mijn boodschap  kwam immers recht uit mijn hart.

Mijn vraag aan mijn team was om de laatste fase van ons onderwijsideaal te realiseren, het kind nog meer eigenaarschap te gaan geven en elkaars kwaliteiten te gaan benutten door het onderwijs anders te gaan organiseren. Mijn wens was om dit proces echt samen aan te gaan, waarin ruimte is voor verschillen, maar wel vanuit een stip op de horizon.

Dat commitment heb ik gekregen! Bijna het hele team zei volmondig ja, maar gaf ook aan de volgende stap eng te vinden. Voor de mensen die al langer op onze school werkten, voelde het als een natuurlijke stap. Ook kwamen er emoties naar boven van eerdere, minder prettige, ervaringen. Voor nieuwe teamleden was de overstap al groot geweest naar onze school. En dan was er nu weer een volgende vraag van mij. Ook waren er teamleden waarvan ik wist dat zij het plan niet meteen zagen zitten.

Ik besloot mijn vraag en boodschap bij iedereen te laten landen en even niet te gaan hollen. Ik moest even achterover leunen. Dit was ook een proces voor mij. Om de laatste stap in de schoolontwikkeling te kunnen zetten, werd van mij iets gevraagd. Ik wilde mij nog meer focussen op dienend-leiderschap. Eerder dat jaar had ik het steeds vaker over het anders vasthouden van kinderen. Voor mij als directeur was dat dus ook van belang.

Met de zomervakantie voor de deur  hebben we met geïnteresseerde collega’s een eerste verkenning gehouden over hoe we het kind nog meer eigenaar konden gaan maken en welke rol van de leerkracht hierbij wenselijk is. Ook heb ik een open gesprek gevoerd met leerkrachten die sceptisch waren t.o.v. de schoolontwikkeling. Het luisterende oor, de transparantie, de ruimte voor het individu en de duidelijkheid hebben ervoor gezorgd dat we samen met een goed gevoel de vakantie in konden.

Na de zomer ben ik gestart met het voeren van narratieve gesprekken. Met  het uitwisselen van levensvragen en verhalen. Wat maakt nu dat mijn mensen de persoon zijn geworden die ze vandaag de dag zijn? Die vraag hield mij bezig. Juist in het veranderkundige proces waar we voor stonden.

Toevallig kwam er een onderzoek voorbij en vroeg Wilma Willems mij deel te nemen aan dit traject. Ik heb daar volmondig 'ja' op gezegd en heb er nooit een moment spijt van gehad. Door deze gesprekken heb ik inzicht gekregen in het biografisch perspectief van mijn personeel. De gesprekken waren diepgaand, ze verrasten mij wel eens. Ook in deze gesprekken ervoer ik emotie, maar ik wist na alle gesprekken ook haarfijn wat mij te doen stond om ons ten aanzien van de schoolontwikkeling dichter bij elkaar te brengen. Hoe ik teams nog beter kon laten samenwerken.

Daarnaast heb ik door deze wijze van gespreksvoering geleerd om actief te leren luisteren naar de ander, juist door mijzelf 'thuis' te laten. Mijn eigen waarden en normen zaten mij niet langer in de weg. Ik heb geleerd mijn mensen nog beter te leren begrijpen en weet wat ieder individu nodig heeft om als collectief nog beter te kunnen presteren. Een terugkerend thema in de gesprekken was vertrouwen. Teamleden ervaren dat ze veel ruimte en vertrouwen krijgen. Dat maakt dat zij zich competent voelen en eigen initiatieven nemen. 'Vertrouwen geven is vertrouwen krijgen,' werd ervaren als belangrijke sleutel in ons proces van schoolontwikkeling.

In gesprekken met teamleden die in de diverse units samenwerken, hebben zij aangegeven wat zij nodig hebben van mij als schoolleider en welke dingen ik beter niet kan doen. Echte communicatie begint met open te staan voor wat de ander te zeggen heeft. Mijn houding tijdens deze gesprekken was actief luisterend en beschouwend. Deze gesprekken waren ontroerend. Mensen stelden zich kwetsbaar op en durfden te vertellen waarin zij de hulp konden gebruiken van elkaar. Daardoor  heb ik mijn personeel, maar ook mijzelf beter leren kennen. Door de kwetsbaarheid die zij toonden, ben ik ook mijn schil langzaam maar zeker af gaan pellen. Een pad dat nog redelijk onbegaan was, maar noodzakelijk om samen de goede dingen te doen.

Ik ben mij de laatste maanden gaan verdiepen in dienend-leiderschap. Inge Nuijten heeft hierover een prachtig boek geschreven (Echte leiders dienen). Een dienend-leider heeft de kwaliteit door passie en emotie op de juiste momenten te gebruiken. Ook speelt humor een belangrijke rol. Humor kan een brug slaan tussen tegenstellingen. Inge Nuijten verwoordt in haar boek treffend wat de term dienend-leiderschap inhoudt. “Een dienend leider stelt de belangen van de ander op de eerste plaats, heeft de wijsheid om te zien wat nodig is, de capaciteiten om daar iets mee te doen en de moed om daarnaar te handelen.”

Het proces met mijn team voelt goed. We doen samen de goede dingen en geven ruimte aan elkaar om in dit veranderingsproces open en transparant te zijn naar elkaar. Daardoor maken we soms grotere stappen dan ik voor mogelijk hield. De ruimte die mensen voelen, maar vooral het vertrouwen dat zij krijgen van elkaar  zorgt ervoor dat mensen denken in mogelijkheden. Het woord 'zelf' speelt een belangrijke rol. Zelfbewustzijn en zelfacceptatie. Ik vind het belangrijk dat mensen authentiek zijn. Inge Nuijten ziet dit als een van de acht gedragingen van dienend-leiderschap. “Authentieke mensen kennen hun ego en accepteren en zorgen ervoor dat hun ego bij beslissingen en communicatie niet in de weg zit. Zij zijn eigenaar van, kennen en leven naar hun gedachten, emoties, behoeften, voorkeuren en overtuigingen. Dit betekent dat wie je bent boven je rol of titel staat.” (blz. 107)

Ik ken ondertussen mijn waarden, mijn dromen, kwaliteiten en op de loer liggende valkuilen. Daardoor creëer ik de ruimte om er voor de ander echt te kunnen zijn. Mijn proces is nog lang niet af, maar ik weet goed waar ik naartoe werk. Mijn doel heb ik helder voor ogen.

Dit boek heeft mij een toetsingskader gegeven van waaruit ik werk en wil werken. Daarnaast heb ik een aantal mensen om mij heen die mij spiegelen en kritische vragen durven stellen over wie ik ben. Het afpellen is nog maar net begonnen. Ik hoop dat mijn ervaringen ook andere mensen helpen in hun eigen ontwikkelingsproces. Vaak zoeken we de verdieping in een opleiding en vergeten we hem in onszelf te zoeken.

“Als je snel wilt gaan, ga alleen.
Als je ver wilt komen, ga samen.”
                                       Afrikaans gezegde

 

Angela Horsten is schoolleider op basisschool Klinkers in Tilburg en schrijft over haar praktijk op haar eigen weblog.

In november 2005 begon Inge Nuijten aan haar promotieonderzoek met als kernvraag: is dienend-leiderschap een paradox of een ruwe diamant? Dit is een samenvatting van haar proefschrift.