De leerlingen houden een portfolio bij: 'Juf, ik ga een spel maken met allemaal foto’s van mijn leerdoelen'

15 september 2015

'Stel jezelf eens de vraag: voor wie hield jij een portfolio bij tijdens je studie?' De leerkrachten die Anja van Hirtum, lerares op de Fonkeling in Berghem, heeft gesproken, geven vrijwel meteen als antwoord dat ze dit deden omdat de opleiding dit van ze vroeg. Toch koos zij ervoor om met haar collega's de leerlingen te laten werken met een portfolio en ze ook te leren hoe ze dit kunnen presenteren. 'Wij hebben hiervoor gekozen, omdat wij de kinderen willen leren zelf doelen te stellen, leren te laten zien welke doelen zijn behaald en hoe ze deze doelen hebben behaald.'

Binnen basisschool de Fonkeling te Berghem, locatie Tweede Stroming, werken we met een portfolio. Wij hebben hiervoor gekozen omdat wij de kinderen willen leren zelf doelen te stellen, leren te laten zien welke doelen zijn behaald en hoe ze deze doelen hebben behaald. Daarnaast willen wij het zelfregulerend leren van de kinderen ontwikkelen. Wij hebben echter ook gemerkt dat de meeste kinderen hun portfolio bijhouden omdat wij (leerkrachten) dit van ze verwachten. Natuurlijk zijn er, binnen onze vorm van onderwijs, ook kinderen die het portfolio bijhouden omdat ze dit graag willen.
Daarnaast zijn de leerkrachten vervolgens degenen die aangeven wat geplaatst kan worden in het portfolio en dus komt het niet vanuit het kind. Is dit dan wat er wordt bedoeld met een portfolio?

Hoe dan anders?
In het schooljaar 2009/2010 is basisschool de Fonkeling in Berghem gestart met een vernieuwend onderwijsconcept naast het huidige, meer traditionele, onderwijsconcept. Zoals eerder omschreven wordt binnen deze vorm van onderwijs van kinderen verwacht zichzelf te kunnen sturen en zelfstandig doelen kunnen stellen. Binnen deze nieuwe vorm van onderwijs is de rol van de leerkracht veranderd van instructeur en kennisoverdrager naar coach en begeleider. (Van Gennip & Vrieze in 2008)

Verandering dit schooljaar (2015-2016)
Dit schooljaar, 2015-2016, zijn wij gestart op basisschool de Fonkeling met een pilotfase gericht op het presenteren, door kinderen, van behaalde doelen vanuit het portfolio. Elk kind vindt zijn persoonlijke- en leerdoelen terug in het portfolio, naast de taken op het wekelijkse werkplan. Daarnaast is ook ruimte voor eigen input van kinderen, naast de persoonlijke leerdoelen, denkend aan bijvoorbeeld verdieping van een bepaald (actueel) onderwerp/thema.
Het is natuurlijk van belang dat een leerkracht het gesprek blijft aangaan met het kind, gericht op het werken met een portfolio.

Het gesprek in de praktijk
Binnen onze vorm van onderwijs vinden iedere week kind/coachgesprekken plaats. Tijdens dit gesprek krijgen de kinderen feedback op waar ze op dat moment aan werken (van andere kinderen of van de leerkracht). Vanaf de eerste week van het schooljaar voeren de kinderen allemaal kind/coachgesprekken met de leerkracht.
Tijdens dit gesprek worden de leerdoelen besproken (persoonlijke leerdoelen en doelen vanuit de vakgebieden). Iedere week vinden deze gesprekken plaats en in het gesprek staat het portfolio centraal. Kinderen nemen het portfolio mee naar dit gesprek en samen kijken we naar welke doelen al zijn behaald of juist niet en wat het kind en de leerkracht nog kunnen oppakken. Het is ook belangrijk, naast het voeren van deze gesprekken, om de doelen en het portfolio te blijven benoemen tijdens de instructies, en om te evalueren tijdens vastgestelde momenten, zoals in de kring. We kunnen er nog niet vanuit gaan dat alle kinderen de gehele dag aan het portfolio denken.

Tijdens deze kringgesprekken geven we duidelijke voorbeelden, gericht op werken met portfolio en hoe je aan anderen kunt laten zien dat jij jouw doelen hebt behaald. We nemen ieder kind aan de hand bij het voorbereiden van de presentatie van behaalde doelen.

Een eindpresentatie
Het kind gaat het portfolio inzetten als hulpmiddel voor een eindpresentatie (aan het eind van ieder schooljaar). Zoals eerder vermeld werkt elk kind aan de persoonlijke leerdoelen vanuit het portfolio en de eigen interesses die vermeld staan op het wekelijkse werkplan. Het kind bewaart, samen met de leerkracht, "bewijsmateriaal" voor in het portfolio (bijvoorbeeld werkbladen, presentaties, foto’s en verwijzingen naar locaties waar eventueel filmpjes staan).

Zoals aangegeven presenteert ieder kind aan het einde van het schooljaar zijn of haar behaalde doelen. Deze presentatie wordt gehouden voor genodigden (gekozen door het kind zelf, zoals vader, moeder, opa en oma). Het kind zelf geeft de presentatie vorm (dit kan een PowerPoint zijn, maar ook bijvoorbeeld een muurkrant, een film, een lied of een fotopresentatie).

Deze presentatie wordt dus na schooltijd gegeven, in een ruimte waar ook 4 andere kinderen gaan presenteren. Tijdens dit moment krijgt ieder kind de gelegenheid te laten zien wat hij of zij heeft geleerd afgelopen jaar. De taak van de leerkracht is om het gevoel te creëren dat het een feestje is dat het kind de behaalde doelen mag presenteren. De leerkracht heeft tijdens deze middag ook de taak om feedback te geven en eventuele leerdoelen voor het aankomend jaar te bespreken.

Vanaf welke leerjaar
Het daadwerkelijk presenteren in de groep gaan wij aanleren/trainen vanaf groep 4. Groep 1, 2 en 3 leren te presenteren tijdens een presentatiemarkt (werkjes op een speelse manier laten zien aan ouders) en daarbij worden ze ondersteund door de kinderen uit groep 8. Ook deze markt vindt plaats na school. Dan mogen de kinderen dus in een kraampje laten zien waar ze aan hebben gewerkt.

De kinderen binnen de Tweede Stroming hebben inmiddels al een uitleg gekregen en de eerste reacties ontvangen. Natuurlijk zijn er ook kinderen die het spannend vinden en die liever een eindgesprek willen aan het einde van het schooljaar, maar de meeste kinderen zijn nu al enthousiast.

Uitspraken van kinderen n.a.v. de uitleg eindpresentatie
'Juf, dan ga ik een vlog bijhouden, waarin ik iedere maand kan laten zien hoe het gaat met mijn gekozen doel.'

R. zegt: 'Ik ga een spel maken met allemaal foto’s van mijn leerdoelen.'

F.: 'Ik ga een presentatie in het Engels geven.'

Kortom
Werken met een portfolio kan een mooi hulpmiddel zijn om kinderen bewust te laten worden van hun eigen leerdoelen. Zorg ervoor dat het past bij het kind en de vorm van onderwijs binnen jouw school.

Tot slot
Wil je werken met een portfolio succesvol laten zijn/worden, denk dan aan de volgende tips:

• Inzichtelijk maken waar de kinderen staan qua leerontwikkelingen


• Doelen, per vakgebied, schrijven in kindtaal (en niet te uitgebreid)


• Geef kinderen de ruimte en tijd, zodat ze aan persoonlijke leerdoelen kunnen werken (eventueel tijdens zelfstandig (ver)werken)


• Toepassen, door de leerkracht, van de vormen van feedback (volgens de theorie van Hattie & Timperley)


• Begeleid de kinderen in het proces


• Maak een feestje van de eindpresentatie


• Betrek ouders bij het proces (ook tijdens de "rapportgesprekken").


• Organisatie en planning is van belang

Voor tips of voorbeelden kun je contact opnemen met de auteur via [email protected]

Anja van Hirtum-Smits is werkzaam als leerkracht op De Fonkeling, locatie Tweede Stroming, in Berghem.

Bronnen

• Beijaard, D., Verloop, N., Wubbels, T., & Feiman-Nemser, S. (2000). In R. J. Simons, J. van der Linden & T. Duffy (Eds.). (2000). New Learning. (pp. 261-274). Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.


• Birenbaum, M., & Dochy, F. (1996). Alternatives in assessment of achievements, learning processes and knowledge. Boston: Kluwer Academic.


• Elshout-Mohr, M., Van Daalen-Kapteijns, M., & Meijer, J. (2004). Functies van een elektronisch portfolio in een constructivistische leeromgeving: Eindrapport. Amsterdam: SCO-Kohnstamm Instituut.


• Sol, Y., & Stokking, K. (2009) Mondelinge feedback bij zelfstandig werken: Interactie tussen docenten en leerlingen in het VO. Utrecht: IVLOS en Afdeling Onderwijskunde, Universiteit Utrecht.