De leerling met wie ik geen contact kreeg

29 oktober 2016

Als zorgcoördinator had Ans van Liempd twee jaar lang intensieve gesprekken met de 12-jarige Lianne. Tot die ene dag, met die plotse mededeling: 'Mevrouw, ik wil geen gesprekken meer met u!' Ans blikt terug op de bizarre wending in hun contact en stelt nu, een paar jaar later, ook haar brandende vragen aan Lianne. 

'Mevrouw', zei zij gedecideerd, 'Ik wil geen gesprekken meer met u! 'U vindt dat misschien raar van me, maar ik wil het echt niet meer!'

Ze trok haar kin op en keek mij met felle ogen aan, alsof ze verwachtte dat ik met bezwaren zou komen.

Met dit meisje had ik al twee schooljaren intensief contact. Ik noem haar even Lianne. Er waren veel zorgen, zowel om de thuissituatie als om haarzelf. Ik had zelden een leerling gezien die tijdens een intakegesprek zo gericht was op dat wat de ouder zegt of antwoordt. Lianne hing een beetje half over de tafel, naar haar vader gedraaid, zodat zij hem aan kon kijken wanneer hij sprak.

Haar vader - met een ijzige blik - antwoordde bot op de door mij gestelde vragen. Er was een drukkende spanning. Lianne vulde aan, legde uit en deed er met een vriendelijke lach alles aan om haar vader te behoeden voor het maken van een negatieve indruk. Haar lichaam straalde rust uit. Haar ogen schoten alle kanten op. Haar stem klonk prettig monotoon.

Dit gezin had afschuwelijke situaties meegemaakt. Dit meisje leek volwassen op haar twaalfde levensjaar.

Er ontstond op school snel een hechte band tussen Lianne en mij. Lianne maakte zich zorgen om het claimende gedrag van een klasgenootje en kwam daar zo nu en dan met mij over praten. Tijdens onze gesprekken kon ik af en toe een ingang vinden richting de gevoelens en de emoties van Lianne zelf.

Onze school bleek precies te zijn wat Lianne nodig had. Zij voelde zich veilig en een bizarre beerput opende zich. Lianne vertelde veel, liet al haar schuchterheid achterwege en ging vervolgens gevaarlijke grenzen opzoeken.

Er waren veel zorgen om haar welbevinden, veiligheid en gezondheid. In haar worstelingen mocht ik aan de zijlijn blijven meelopen. We hebben samen goede trajecten kunnen starten. Het was moeilijk, maar het mocht eindelijk om Lianne gaan.

Tegen het einde van Lianne's tweede leerjaar bij ons op school, kwam zij dus totaal onverwacht met die stellige mededeling: 'Mevrouw, ik wil geen gesprekken meer met u!’

Ik voelde meteen dat ik haar verzoek serieus moest nemen. Lianne nam een aanvallende houding aan die ik niet van haar kende. Na een kort vraag-en-antwoord-gesprek bleek haar verzoek onverbiddelijk.

We spraken af, dat we geen gesprekken meer zouden plannen en dat ik niet aan haar zou vragen hoe het met haar gaat. Ik benadrukte dat zij altijd naar mij toe kon komen wanneer zij dat zou willen of nodig zou vinden. Lianne beloofde dat te doen, maar in haar ogen las ik het voornemen nooit meer met mij in gesprek te zullen gaan.

Voor mijzelf was dit het moeilijkste moment ooit met een leerling. Ik moest Lianne loslaten, terwijl dat niet goed voelde. Mijn verstand vond haar problemen nog te groot.

Vanaf dit moment deed Lianne koel, afstandelijk en bot tegen mij. Zij groette mij terug met een nare, brutale blik in haar ogen en soms draaide zij arrogant haar hoofd weg. Ik heb haar gelaten en mij aan de gemaakte afspraak gehouden. Nauwgezet volgde ik de bevindingen van de docenten en van haar mentoren. Zij deed het goed op school.

Lianne is nooit meer naar mij toe gekomen voor een gesprek en heeft mij in contactmomenten nooit meer toegelaten. Lianne was de enige leerling in de hele school met wie ik geen verbinding kon maken.

Twee schooljaren later was er de cursus 'Pedagogisch Tact' met een opdracht. We moesten een pedagogisch moment uit onze loopbaan nemen, waarbij we niet de docent (in mijn geval de zorgcoördinator) waren die we wilden zijn. We moesten dit moment uitwerken, de link maken met onze biografie en alles koppelen aan de geleerde theorie.

Ik heb lang nagedacht, omdat ik zelden problemen ervaar tijdens mijn momenten met leerlingen. Wanneer één en ander niet goed uitpakt, gaan we namelijk altijd opnieuw in gesprek, verhelderen waar nodig, inventariseren nieuwe opties en maken dan samen volgende keuzes. De leerling en/of de ouder krijgen de regie en ik mag er bij zijn. Een situatie kan vastlopen, maar het contact tussen hen en mij nooit.

Behalve dan met Lianne.

Haar onaardige reacties raakten mij elke keer weer. Dat vond ik vreemd, want normaal gesproken, kan ik dergelijk gedrag goed handelen. Ik had mijzelf regelmatig afgevraagd of ik haar gedrag bespreekbaar zou maken, maar mijn belofte weerhield mij. Ik besloot deze situatie op te pakken tijdens het traject.

Vanuit onveilige ervaringen in mijn eigen leven, heb ik te maken met twee grote valkuilen: 'durven loslaten' en 'angst voor afwijzing'. De zorgcoördinator moest Lianne loslaten in een moeilijke periode van Lianne's leven. De zorgcoördinator raakte controle kwijt en voelde zich afgewezen.

Ik begreep nu dat mijn 'pijnpunten' flink geraakt werden en dat ik met open ogen in mijn valkuilen terecht was gekomen. Intuïtief vond ik dat ik moest loslaten, maar mijn verstand protesteerde, vanwege de moeilijkheden die er voor Lianne nog waren.

De zorgcoördinator had Lianne destijds autonomie verleend. Vanuit een goede relatie kreeg Lianne weer de regie over haar leven in eigen handen. Door de theorie van 'Pedagogisch Tact' werd ik mij opnieuw bewust van de invloed van je levenservaringen op je handelen als mens en als professional. Ik herkende bij mijzelf hoe lastig loslaten en afwijzen voor mij is. Ik voel bij afwijzing letterlijk pijn in mijn lijf: mijn keel knijpt zich samen en mijn adem stokt. Die ervaringen maken, dat ik er altijd op gericht ben leerlingen of ouders het gevoel te geven, dat zij de keuze hebben en dat zij kunnen bepalen.

Ik realiseer me dat ik me nooit onzeker in het contact naar leerlingen voel, juist omdát leerlingen mij zelden afwijzen. We zijn het weleens niet eens, maar we gaan altijd met wederzijds respect uit elkaar en met goede afspraken.

Behalve dan met Lianne.

Argumenten waren er niet. Er was slechts stelligheid. Harmonie was direct verdwenen.

N.a.v. de opdracht het traject besloot ik Lianne uit te nodigen voor een gesprek en mij kwetsbaar op te stellen. Ik heb Lianne's stuurse blik genegeerd en haar als volgt uitgenodigd:

'Lianne, ik doe een cursus en bij één van de opdrachten heb ik hulp nodig. Het gaat dus vooral om mij en over hoe ik mijzelf in mijn werk kan verbeteren. Wil jij mij daarbij helpen? Mag ik een afspraak met jou maken?'

De stuurse blik verdween direct en ze antwoordde: ‘Ja hoor, dat mag. Zal ik bij u langskomen om een datum te prikken, want ik ben natuurlijk niet zo vaak op school i.v.m. mijn stage.'

Als sneeuw voor de zon verdween mijn onzekere gevoel. Ik kon mij direct weer overgeven aan het vertrouwde gevoel dat ik tijdens gesprekken op het juiste moment de juiste dingen weet te zeggen, te doen. Ik nam mij voor in ieder geval te bespreken, dat ik er altijd aan getwijfeld heb of mijn beslissing om haar los te laten juist is geweest; dat ik last had van haar gedrag naar mij en dat ik wilde begrijpen, waarom zij zo naar tegen mij deed.

We hebben anderhalf uur een fantastisch gesprek gehad. Zij vertelde dat ik destijds 'de beste beslissing ooit' had genomen. 'Het was het mooiste cadeau dat u mij kon geven.' Zij vertelde dat zij het destijds heel hard nodig had, de dingen verder alleen op te pakken. Zij voelde zich er sterk genoeg voor en zij vond het ongelofelijk lastig dat ik te veel van haar wist. Zij wist geen andere oplossing, dan alle contacten met mij te verbreken.

Zij was zich bewust van het feit dat zij vreselijk onaardig tegen mij deed en zij gaf aan, dat zij dat deed uit angst. Angst voor mijn toenadering. Afstand voelde veiliger, gaf haar ruimte.

Na onze wederzijdse bekentenissen, was er direct de vertrouwde prettige sfeer. Lianne vertelde over alle lastige gebeurtenissen, die zij zelfstandig te lijf was gegaan en ze was gigantisch trots op hoe goed het nu met haar ging. Zowel op school, op stage als thuis.

Wanneer ik Lianne nu tegenkom, kom ik haar weer werkelijk tegen...

Ans van Liempd, werkzaam op Accent Praktijkonderwijs Hoogvliet.