De deugden van een schetsboek: de lege pagina's schreeuwen je toe!

6 april 2017

De lege bladzijden schreeuwen je toe: Wat moet er in? Waar gaat het over? Waar doe ik het voor? Je innerlijke stem plaagt je, want: je wilt dat het fantastisch wordt wat er in komt! Het moet móói worden. Het moet zinvol zijn. 'Het kan moed vragen om te beginnen in een schetsboek', schrijft Marijke Liefting die het pleidooi van Rik Seveke voor kwetsbaarheid, plezier en leren twijfelen las en moest denken aan het beginnen in een schetsboek. Haar pleidooi voor creativiteit, via het schetsen. 'Een kunstwerk. Een alleszeggend kunstwerk, dat je zult ervaren als een mooi cadeau aan jezelf. Dat is de kracht van een papieren boek.'

Ik houd mij voortdurend bezig met beeldende vorming en vindingrijk denken en het stimuleren ervan bij anderen. Het trof me daarom recht in het hart om de zaak eens van een andere kant te zien bij het lezen van een artikel op hetkind: ‘Pleidooi: cultiveer kwetsbaarheid, plezier en kritische vragen’ van Rik Seveke, socioloog en onderwijsprogrammeur bij De Balie in Amsterdam.

Als middel voor kwetsbaarheid, plezier en kritische vragen geloof ik in de werking van een schetsboek. Als ideeënboek, als Doeboek, als Denkboek, als Durfboek of als Droomboek en liefst alles in één. Ik benader het schetsboek werken vanuit tekenen, knippen, plakken, verzamelen, schrijven, lijstjes maken, scheuren, printen, strippen, woordwebben, schilnotcolleren, frutprutsen en vindjutstapelen.

Waarom houdt dit me dag en nacht bezig? Het is een hele kunst om dat kernachtig te verwoorden. Dan is het machtig mooi om een stuk te lezen en te herkennen. Deze drie bovenstaande punten zijn de kern van mijn waarom. Lees vooral het héle stuk van de heer Seveke, maar voor mijn verhaal citeer ik dit kleine deel:

1. Cultiveer kwetsbaarheidals kracht – je kwetsbaar durven opstellen is nodig om nieuwe dingen uit te proberen. Alleen dan ben je gemotiveerd genoeg om te leren waartoe je in staat bent door herhaaldelijke oefening. Het verandert het maken van ‘fouten’ in een proces van uitvinden als manier van leren.


2. Cultiveer plezier– Onderwijs zou bij uitstek de plek moeten zijn waar kinderen ontdekken van welke interessegebieden ze blij worden en waar ze zich in kunnen verdiepen.


3. Cultiveer kritische vragen– Door een overmatige focus op de kwalificatiefunctie van onderwijs wordt er te veel waarde gehecht aan ‘het juiste antwoord’. Cultiveer de twijfel aan vanzelfsprekendheden en laat leerlingen zelf de wereld ontdekken.

Tot zover het citaat. Graag maak ik concreet hoe het werken in een schetsboek ruimte biedt aan deze drie punten en meer!

Kwetsbaarheid als kracht

Er is moed voor nodig om te starten met een schetsboek. De lege bladzijden schreeuwen je toe: Wat moet er in? Waar gaat het over? Waar doe ik het voor? Je innerlijke stem plaagt je, want: je wilt dat het fantastisch wordt wat er in komt! Het moet móói worden. Het moet zinvol zijn. En dat alles remt je af, belemmert je.

Wat als je jezelf toestaat om je kwetsbaar op te stellen?

Je mag het niet weten, je mag zo maar wat doen, het hoeft niets voor te stellen. Je mag je droom toevertrouwen aan het papier en gewoon maar kijken wat er dan gebeurt. Want dat er iets gebeurt dat is zeker. Je gaat namelijk stappen zetten. Steeds meer stappen. Dat wat eerst vaag is, wordt steeds duidelijker voor je zelf. Je weet steeds beter wat je nodig hebt. Je zweeft niet meer, je kiest een richting. Je gaat verbanden zien, je gaat vragen stellen en over je plannen praten met derden. Je krijgt feedback en die verwerk je weer in je schetsboek. Je DoeDenkDurfDroom-boek. Je kwetsbaarheid word je kracht.

Wat voor jou werkt, werkt ook voor je kinderen of je leerlingen. Help ze op weg.

Plezier in leren

Wat boven nog niet genoemd is, maar perfect in het rijtje past is plezier. Als je schetsboek groeit, krijg je steeds meer plezier in je eigen hersenspinsels. Je bladert er vaker in terug, leest ideeën waar je weer op in wilt haken, werkt een idee verder uit, benadert een idee eens van een andere kant. Je doet waar jij goed in bent, waar jij energie van krijgt. Je hebt jouw passie de ruimte gegeven en dat levert een diepe voldoening op. Je krijgt zelfvertrouwen.

Help kinderen hun passie ontdekken en help leerlingen ontdekken dat leren leuk kan zijn. Dat ze autonoom mogen zijn. Het schetsboek is hun domein, alleen van hen. Jij mag hooguit meelezen.

Je merkt pas wat dat betekent, als jij jouw schetsboek laat lezen. Oei! Dat voelt kwetsbaar… want je schetsboek dat ben jij zelf. Dat wat je niet hardop zegt, staat wel in je boek.

Leer kinderen zichzelf kennen, leer kinderen elkaar kennen, leer je kinderen kennen. En daarmee komt respect vanzelf. Zelfrespect eerst en daarna respect voor anderen en vertrouwen in anderen.

Leren twijfelen

In een schetsboek is niets vanzelfsprekend. Het kan zus, maar je probeert ook zo. Je reflecteert voortdurend, wat werkt wel en wat werkt minder goed. Waardoor komt dat? Wat wil je anders doen? Waarom wil je wat je wil? Met een schetsboek leer je de diepte in gaan. Niet met de eerste bladzijden maar als het boek vol raakt. Je moet doorzetten en elke dag in je boek werken, al zijn het maar 5 minuten. Alles wat je aandacht geeft, groeit.

Ook je missers, je bloopers en je fouten worden zichtbaar. Die moffel je niet weg (en mag je zeker niet er uitscheuren). Je laat aan jezelf zien hoe je verbetert, wat je leert van die uitglijders. Zonder fouten geen groei! Je toont moed en durf om door te gaan. Niet op te geven. Je toont twijfel én daadkracht.

Leer kinderen dat twijfel een doel heeft. Je ontwikkelt daarmee het stellen van kritische vragen, je neemt geen genoegen met de eerste oplossing, het voor de hand liggende of het cliché. Je stelt eisen aan jezelf: is het goed genoeg of wil ik beter? Wat heb ik dan nodig? Wie helpt mij daarbij?

Leer je kinderen dat ze een denkhoofd hebben en niet alles klakkeloos moeten aannemen.

Creatief vermogen

Bovenstaande punten dragen bij aan de ontwikkeling van je creatief denkvermogen en aan praktische vaardigheden als tekenen, schrijven, verzamelen, kijken, lezen. Als ouder of leerkracht heb je vooral invloed op je kinderen door wat je doet. Niet wat je zegt komt aan, maar wat je laat zien, wat je maakt en doet. Daarom is het zo belangrijk om ook zelf de uitdaging van een schetsboek aan te gaan. Ervaar wat het met je doet. Ervaar hoe een schetsboek voor je gaat werken. Hoe het dankzij al jouw inspanningen, misbaksels en geslaagde experimenten een heel waardevol boek wordt. Een kunstwerk. Een ALLESZEGGEND kunstwerk, dat je zult ervaren als een mooi cadeau aan jezelf. Dat is de kracht van een papieren boek. Geen digitaal portfolio kan hier tegenop.

Marijke Liefting is kunstcoach en schrijft hierover voor het onderwijsvakblad Paxisbulletin. Op haar site is meer informatie over wat ze doet.