Creatie en reactie: meer dan een letterspel

21 december 2011

Onze samenleving is paradoxaal als het gaat om creativiteit. Nieuwe dingen verzinnen en maken mag, maar het moet wel binnen de wettelijke kaders blijven. Hoe zou een samenleving eruit zien dat creativiteit meer ruimte geeft? En hoe zou onderwijs eruit zien, wanneer creativiteit een grotere rol krijgt? Creatie roept immers reactie op en die reactie beïnvloedt nieuwe creatie. Jurriaan Kamp schreef er ooit een tijdloze column over in Ode Magazine.


De kop boven dit artikel is meer dan een letterspel, het is een belangrijk aspect van het thema creativiteit.  Creatie en reactie zijn met elkaar in een voortdurende interactie: elke creatie roept reactie op en die reactie beïnvloedt nieuwe creatie. Creatie is dus het begin. Dat is algemeen bekend - al was het maar omdat elke religie dat verkondigt.

Toch hebben wij een dubbelzinnige verhouding met creativiteit. We zoeken haar maar willen haar niet. Neem het voorbeeld van een bedrijf dat een nieuwe medewerker zoekt. De sollicitatiecommissie doet er vaak alles aan om de meest veelzijdige en originele - dus creatieve - persoon te selecteren. Iemand met een levensloop waaruit blijkt dat hij of zij meer heeft gezien. Waarom? Het bedrijf verwacht dat unieke talenten en kwaliteiten de onderneming kunnen verrijken: creativiteit wordt gewaardeerd. Wat zie je vervolgens? Na een paar maanden is deze bijzondere geest volledig opgeslokt door de bedrijfscultuur. Het is de nieuwe medewerker al snel duidelijk gemaakt dat 'we hier de dingen zo doen', dat eigen-wijsheid niet op prijs wordt gesteld, dat 'het nu eenmaal altijd zo is gegaan', kortom voor creativiteit is in de praktijk in de organisatie geen plaats.
De reactie op creativiteit is zodanig dat creatie stokt.

Nederland zit vol met organisaties die creativiteit doden. de hele wetgeving is een voortdurend offensief tegen creativiteit. Je zult maar op de gedachte komen om je eigen bedrijfje te creëren. Elke nieuwe ondernemer stuit op een muur van gak's en regelgeving en - dat is misschien nog wel het belangrijkste - op de cultuur van 'doe maar gewoon'.

Precies - daar zit het misverstand - het is voor elk mens gewoon om te creëren. Creativiteit is geen bijzondere gave van kunstenaars, het is de essentie van elk leven. Zonder creatie is er geen vervulling. Vandaar dat ook - tegen de dictatuur van welstandscommissies en andere gemeentelijke instellingen in - eentonige rijtjes huizen overal worden doorbroken met pergola's, tuinkabouters en uitgebroken dakvensters. Of wat te denken van de verlichte 'Kerstetalages' in flatgebouwen in december? De boodschap luidt: 'Hier woon ik'.

We verstaan die boodschap graag verkeerd: 'Hier woon jij niet!' Ofwel: doe maar gewoon als alle anderen. Maar die eigen creatie is helemaal niet tegen een ander gericht. Eigen creatie dient slechts om menselijke eigenheid te uiten. De samenleving die creativiteit ontmoedigt, ontneemt zijn burgers een levensdoel. Zo'n samenleving is massaal en grijs, heeft een obsessie met consensus en gelijkheid en bouwt bij voorkeur Bijlmermeers. Die reactie op creativiteit lokt negatieve creatie uit: agressie, frustratie, criminaliteit, depressie, drugs..

Ik ben ervan overtuigd dat de samenleving er heel anders uit zou zien als de de eerste reactie op creativiteit verwelkomend zou zijn: wat een goed idee, hoe zullen we dat uitvoeren? Dat is niet uitvoerbaar, wordt meteen tegengeworpen, dat wordt een anarchie. Inderdaad, we weten niet hoe we een maatschappij of een organisatie die echt openstaat voor de creativiteit van individuen, moeten organiseren. We wijzen te snel naar de Warenwet die ons voor salmonella behoedt of naar het Bouwbesluit dat voorkomt dat onze woningen instorten.

Het zou een vraag kunnen zijn: hoe organiseer je een samenleving waarin creativiteit kan bloeien? Waarin mensen meer ruimte krijgen om hun eigen leven vorm te geven, te vervullen. Dat wordt een veelzijdige samenleving met vele verschillen die zich niet in uniforme wetten en regels laten vangen. Ook niet als de wetten nog langer worden en nog meer, en nog meer gedetailleerde uitzonderingen bevatten. Dat wordt een samenleving waarin het onderwijs in Drachten niet identiek is aan het onderwijs in Delft en waarin het ziekenhuis in Amersfoort anders werkt dan het ziekenhuis in Vlissingen. Het wordt een samenleving die alleen kan worden gedragen door echte verdraagzaamheid - niet de huidige institutionele verdraagzaamheid van 'doe maar, zo lang ik er geen last van heb', dat is geen verdraagzaamheid maar desinteresse. Het is een samenleving - en dat is het goede nieuws - die misschien wel vanzelf naderbij komt, nu Nederland te maken krijgt met steeds meer en steeds nadrukkelijker aanwezige andere culturen. Culturen die minder last hebben van onze angst voor koppen die boven het maaiveld uitsteken. Verschillen worden onvermijdelijk. De eentonigheid en eenvormigheid wordt ondermijnd. Het wordt vast nog leuker: doe maar gewoon, wees creatief.\

Jurriaan Kamp stond als initiatiefnemer en startend hoofdredacteur aan de basis van Ode Magazine.