'Angst in opvoeding serieus nemen, omdat onderdrukte angst desastreuze gevolgen kan hebben'

23 mei 2015

Het overkomt Kim Dusch vaak, dat datgene waarmee ik bezig ben, ineens overal aanwezig lijkt te zijn. Dus toen ze begon in het boek Angst van Anatoli Rybakov, over het leven van enkele jonge Russen in de jaren ´30 tijdens het Stalinistische regime, verbaasde het haar niets dat ze ineens van alles over angst in het vizier kreeg. Het leidde tot nieuwe ontdekkingen en inzichten, ook in het licht van haar interesse in Bildung. Haar blog: 'In opvoeding is het belangrijk angst serieus te nemen en niet te verdringen: men moet zoveel angst hebben als de realiteit verdient, omdat onderdrukte angst desastreuze gevolgen kan hebben als deze zich toch manifesteert.'

Het overkomt me vaak, dat datgene waarmee ik bezig ben, ineens overal aanwezig lijkt te zijn. Toen ik het woord ‘subversiv’ leerde, hoorde ik het vanaf dat moment heel veel mensen gebruiken. Ook was ik laatst op het Weens filmfestival, waar ik een vier uur durende documentaire zag over de Universiteit van Berkeley, terwijl ik net daarvoor begonnen was met het (proberen te) lezen van Judith Butler, die op deze universiteit werkt en in de daarop volgende week verschillende Prezi’s van deze universiteit voorbij zag komen. Dus toen ik laatst begon in het boek Angst van Anatoli Rybakov, over het leven van enkele jonge Russen in de jaren ´30 tijdens het Stalinistische regime, verbaasde het mij niets dat ik ineens van alles over angst in het vizier kreeg.

Voor het vak Opvoeding, macht en democratie las ik Theodor Adorno’s Opvoeding na Auschwitz. Hierin analyseert hij wat nodig is in de opvoeding van nieuwe generaties om te zorgen dat er nooit meer zulke verschrikkingen zullen plaatsvinden als tijdens de Tweede Wereldoorlog. Opvoeding is alleen zinvol als zij kritische reflectie tot doel heeft: “De enige kracht tegen het principe van Auschwitz is autonomie in de betekenis van Kant: de kracht tot reflectie, tot zelfbepaling, tot niet-meedoen,' schrijft hij. In opvoeding is het belangrijk angst serieus te nemen en niet te verdringen: men moet zoveel angst hebben als de realiteit verdient, omdat onderdrukte angst desastreuze gevolgen kan hebben als deze zich toch manifesteert.

Ook in het kader van brede vorming (bildung) lijkt het me zinvol om met je angst om te gaan door deze onder ogen te zien, omdat angst je relatie met de wereld kan bepalen. Een mooie oefening hiervoor kwam ik tegen op de tentoonstelling Salon der Angst in de Kunsthalle Wien, waar ik met collega en vriendin Barbara Schelberg, die vanuit Nederland op bezoek was, naartoe ging. Het bestond uit een verzameling kunstwerken die de onzekerheid en bedreiging van angst verbeelden: kindertekeningen uit Irak, oude kranten uit Frankrijk met gruwelijke afbeeldingen van uitheemse culturen, foto’s van ‘gewone’ straatbeelden waar ooit iets gruwelijks plaatsvond.

Ik werd het meeste geboeid door een installatie van Eva Kotátková (Unsigned (Gugging), 2011): zij laat biografieën, diagnoses en tekeningen van psychiatrische patiënten zien. Patiënten werd gevraagd een tekening van een mens te maken en aan de hand daarvan stelden psychiaters diagnosen. Op een hoek van de installatie las ik een opdracht voor het omgaan met angst. Met enige aanpassing vind ik het wel een mooie aanvulling voor de Brede Vormingslijst (zie link):

‘Wat is je grootste angst? Maak er een tekening van. Geef je angst een naam. Als je je angst meet aan de realiteit, heeft hij dan de juiste maat of is hij te groot of te klein? Zijn er dingen die je doet of laat vanwege je angst? Zou je angst weg kunnen gaan? Waardoor? Zou je dat willen?’

Want ook hier geldt weer hetzelfde. Sinds we de campagne Bouwt u mee aan bildung? gestart zijn, zie ik overal ideeën en mogelijkheden voor brede vorming. Het is dus een kwestie van focus, je hoeft niet te zoeken. Probeer het maar eens uit, brede vorming vind je écht overal!

Kim Dusch (1985) studeerde Humanistiek (variant: Educatie) aan de Universiteit voor Humanistiek (UvH). Momenteel studeert Kim Bildungswissenschaft aan de Universität Wien, waar ze ook werk als tutor en onderzoeksassistent. In april 2015 sloot ze zich aan (als leraar) bij Teach for Austria. Dit is een blog uit 2014 dat eerder op de site van de UvH verscheen.