Donderdagavond 12 april hield Arjen Wals een Onderwijsavond over ‘Duurzaam ontplooien in een on-duurzame wereld – toekomstbestendig onderwijs in tijden van crises.’ Pedagoog Jasja van den Brink opende de avond met dit blog over Down to Earth, volwassenheid en duurzaamheid.

Vorig jaar rond deze tijd stond ik in de vroege ochtend in een theaterzaal in Heemstede. Negentig kinderen uit drie groepen 8 keken me aan. Ze hadden gezamenlijk de film Down to Earth gekeken: Een film van Rolf Winters en Renata Heinen die met hun drie kinderen de wereld rond trekken op zoek naar de wijsheid van de Earthkeepers. Carlijn en ik waren, als @schoolteam van Down to Earth, benieuwd naar de reacties van deze kinderen. Snappen ze wat er in de film besproken wordt? Spreekt het ze aan? Is de film niet te lang? Zijn sommige onderwerpen te ‘zwaar’?

We waren dan ook duidelijk in ons verzoek naar de kinderen: Vertel ons alsjeblieft eerlijk wat je van deze film vindt. Want het is heel fijn als jullie allemaal zeggen het een mooie film te vinden, maar als je dat niet echt meent, hebben we er niets aan. Als we weten wat jullie echt vinden, kijken wij wat we aan kunnen passen. Daar hebben jullie dan niks meer aan, maar de kinderen die deze film na jullie gaan bekijken wel.

Voorzichtig komen er wat opmerkingen los: Ja, het is een mooie film, maar hij duurt wel wat lang. Spirit, wat is dat eigenlijk? Raar eigenlijk, dat ze allemaal hetzelfde zeggen en elkaar niet kennen. Ik zou zo’n reis ook wel eens willen maken met mijn ouders. Zij gaan ook met het vliegtuig en dat is ook niet goed voor het milieu. Etc.

Dan steekt een meisje wat aarzelend haar vinger op. Een groter, nogal fors meisje. Allochtoon, ik vermoed Marrokkaans. ‘Nou’, zegt ze, ‘Ik vind het eigenlijk maar een beetje een sneue film.’ Ik moet grinniken om deze opmerking. Als je eerlijke feedback vraagt aan kinderen, kun je het krijgen ook. ‘Wat maakt dat je het een sneue film vindt’, vraag ik haar. ‘Nou, gewoon’, zegt ze. ‘Die kinderen zijn allemaal zo mager en hebben helemaal geen echt speelgoed. Alleen wat takjes en blikjes waar ze bijvoorbeeld autootjes van gemaakt hebben…’

Een eerlijke reactie, vanuit een heel ander maar daardoor niet minder valide perspectief. Zij is in haar groei naar volwassenheid bezig om de relatie van haar ‘ik’ tot ‘de ander’ te ontdekken. Welke ervaringen heeft zij hierin al opgedaan? Arjan Wals zegt in zijn interview dat we de jeugd moeten leren ‘waarden te koesteren die aan de basis van een duurzame wereld staan: samen spelen, niets afpakken van anderen, dingen terugleggen en opruimen, niet discrimineren, conflicten bijleggen, goed zorgen voor de planten, de vissen en het konijn, af een toe een dutje doen en in de kring samen wat drinken.’

Dit meisje lijkt de wereld te bezien door een bril die ‘tekort hebben’ uitvergroot. Als het –economisch en sociaal- om winnen en verliezen gaat, vermoed ik dat zij de kant van het verliezen maar al te goed kent. Samen spelen/conflicten bijleggen/niet discrimineren? ‘Minder Marokkanen’ roept een politiek leider. Goed zorgen voor de planten, de vissen en het konijn? Wie zorgt er voor mij? Niets afpakken van de ander? Is het dan misschien zaak dat we alles eerst eerlijk verdelen?

Kortom: Het klinkt misschien eenvoudig, maar het is het niet. En ik heb de antwoorden ook niet. Wat ik wel weet, is dat ‘samen’ de sleutel is. Niets en niemand uitgesloten.

“What is the opposite of losing?” I asked him.

“Finding,” he said.

And so it began. (Kyra, Carol Gilligan, 2008)

Jasja van den Brink is pedagoog, onderwijstrainer en –coach en moeder van drie kinderen in de basisschoolleeftijd. Meer op de website van Raafels.