Waarom ik een kind geen kanjer of held noem

13 februari 2017

Alweer een Facebookpost over een kind dat gelabeld wordt als ‘held’ of ‘kanjer’ en opeens is Tea Adema er klaar mee. Terwijl ze haar irritatie laat wegebben door de was te vouwen, denkt ze na over de implicaties van dergelijke kwalificaties: ‘Ik ken veel kinderen die een zwaar lot treft, dat ze met kracht dragen en waarover we samen spreken. Maar nooit, nooit heb ik ze “kanjer” genoemd.’ Tea’s gedachten over wat de term ‘held’ zegt over degene die het zegt en wat het kind erin hoort.

Onlangs was ik er hélemaal klaar mee. Een aantal keer ging het op de social media over een kind en begon het met ‘kanjer’ of ‘held’ of ‘dit fantastische kind’. Meteen daarna volgde er het een en ander over de problemen van het kind en het bijbehorende gedrag, wat niet voor de poes was. Meestal ging het over een eigen kind, maar ook over kinderen uit een coachingspraktijk. Ik merkte dat ik wilde grommen. Ik begreep even helemaal niets van mezelf en ging de was opvouwen.

Wat als je een kanjer of een held bent?

En terwijl ik handdoeken, onderbroeken en sokken stond op te vouwen, liet ik mijn gedachten gaan over de kinderen die een held of kanjer zijn. Ik ken er vele: kinderen met een heel zwaar lot. Kinderen die een ouder missen. Kinderen die flink mishandeld en misbruikt zijn. Kinderen die zeer ernstig ziek zijn of waren. Kinderen die het moeilijk hebben met hun aanleg. Maar nooit, nooit heb ik ze ‘kanjer’ genoemd, laat staan ‘held’. Wel hebben we samen gesproken over hoe moeilijk het soms voor ze is en hoe ze het rooien en elke dag weer volhouden. Hoe ze daarover denken en wat hen helpt en wat hen niet helpt. Maar kanjer of held? Nee. Het zou een belediging zijn en hen tekort doen om zo’n lege, onzinnige kreet te horen.

Waarom je uiteindelijk verdrietig wordt als kanjer of held

Terwijl de stapel onderbroeken groeide, zakte mijn bloeddruk en schoot mij te binnen wat misschien de werkelijke reden van mijn irritatie was. Ik dacht aan mijn eigen geschiedenis en hoorde ik de echo van vele mensen mij altijd ‘zo’n flinke meid’ hadden genoemd. Ik voelde me dan altijd ongemakkelijk want ik wilde helemaal niet flink zijn. Ik vond ook echt niet dat ik flink was en ik wilde ook gewoon boos kunnen zijn en huilen als het moeilijk was. Maar flinke meiden huilen niet en zo werd ik uiteindelijk toch een echte flinke meid. Maar flinke meiden zijn soms verdraaid eenzaam en hebben niet geleerd hoe ze hulp kunnen vragen als het nodig is, want ze willen vooral anderen geen verdriet doen. Dat hebben ze dan als grote volwassen meid nog te leren.

De helden- en kanjerthermometer

Het werd al wat rustiger, terwijl mijn handen de schone was sorteerden en mijn gedachten hun loop namen. Omdat ‘held’ en ‘kanjer’ statusgeoriënteerde kwalificaties zijn, leren we misschien de echte helden en kanjers juist het tegenovergestelde van wat we eigenlijk willen. Omdat ze wel merken dat het hun ouders helpt om een kanjer of held te zijn, houden deze kinderen zich in. Ook buiten het gezichtsveld van de ouders mogen ze niet falen want immers, papa en mama vertellen overal hoe trots ze zijn en dan kun je geen watje zijn.

Het gevolg is dat het kind innerlijk de goedbedoelde complimenten niet meer kan aannemen en geen feeling meer heeft met zijn werkelijke kwaliteiten en capaciteiten om moeilijke situaties het hoofd te bieden. Je gevoel van eigenwaarde keldert, je zelfvertrouwen zakt in, terwijl je jezelf tegelijk steeds hogere eisen stelt. Een vicieuze cirkel is geboren. Anderen roemen de heldenstatus van het kind en het kind vraagt zich af wanneer het door de mand zal vallen en wat men dan van hem gaat vinden.

De ouders van de held of kanjer

Het was nog een gedoe om alle setjes sokken bij elkaar te vinden en onderwijl gingen mijn gedachten naar de ouders en de hulpverleners van deze zogenaamde ‘kanjers’ en ‘helden’-kinderen. Opnieuw voorbeelden te over van ouders die het moeilijke gedrag van hun kinderen standaard bagatelliseren met dat het toch zo’n geweldig kind is met deze en die goede eigenschappen. Dat het kind het hele gezin van ‘s ochtends vroeg tot ‘s avonds laat terroriseert, is dan even bijzaak.

Of de verhalen van vele leerkrachten die ik spreek en die wanhopig worden van deze ouders. Kindlief is de god of godin en school moet zorgen voor extra hulp en toezicht, andere kinderen van school sturen opdat hun oogappel geen haar gekrenkt wordt. Ouders eisen voor hun kind een uitzonderingspositie op, zodat het hun kind aan iets ontbreekt.
En het erge is dat dergelijke verhalen ieder jaar toenemen en erger worden.

En de kanjer en de held zelf?

De was op stapeltjes, soort bij soort. In gedachten zag ik nu de benoemde helden en kanjers voor me. Ik zag echter een hele rij bleke, hoge schouderkindertjes, vooral jongetjes.

Kinderen met hulpvragen op het gebied van woedeaanvallen en angstklachten. Kinderen die niet geleerd hebben om te gaan met een ‘nee’, of die niet weten hoe ze een teleurstelling moeten verwerken. Kinderen die manipuleren en eisen om hun zin te krijgen, kinderen die niet weten hoe ze met anderen om moeten gaan en basale sociale vaardigheden missen.
Maar vooral kinderen die eisen stellen aan hun ouders in plaats van dat de ouders eisen stellen aan kinderen op het gebied van gezond gedrag. Die kindertjes verschenen in mijn gedachten, samen met hun moeders en vaders die al even bleek en oververmoeid waren door de dagelijkse strijd terwijl ze elkaar krampachtig ‘held’ en ‘kanjer’ bleven noemen.
Daarachter zag ik vol zelfvertrouwen en vechtlust de echte kanjers en helden. Kinderen die doen wat ze moeten doen en op hun eigen wijze hun moeilijkheden aangaan. Ook hun ouders zag ik, ook vermoeid, maar met een heldere blik over hoe ze deze dag met nieuwe uitdagingen weer aan moesten gaan. En met rechte rug….

Dussss…..

Laten we toch alsjeblieft ophouden met de flauwekul om kinderen te pamperen. Laten we kinderen wijzen op hun kwaliteiten om moeilijkheden en teleurstellingen te lijf te gaan. En laten we vooral kinderen helpen met het accepteren van de vervelende dingen, taken en moeilijke mensen om hen heen. Het helpt hen om een toekomst op te bouwen waarin ze als een overlever kunnen leven in plaats van als een slachtoffer. En met een stevige klap zette ik de wasmand met schone kleren op de trap. Klaar!

Tea Adema

Tea Adema heeft een Praktijk voor Kindercoaching, nadat ze ruim 25 jaar als leidinggevende, manager en coach in het bedrijfsleven actief was en in de gedwongen (jeugd)hulpverlening.